strony$ 25

N.i tym terenie występują również inne lot m\ w \ pul I.

(Iniinliny podłużne wzgórza żwirowo pias/e/ysit pukiyli / reguły gliną, o wysokości do 60 m, a długości od 100 do .MMIII m I«>imowały się one w szczelinach popękanej, końcowej części przesuwającego się lądolodu;

pagórki morenowe (występujące w pewnym rozproszeniu); kemy - wały i pagóry złożone z warstwowanych piasków, żwirów i mułków, utworzone w otwartych i szerokich szczelinach zanikającego lądolodu;

- ozy - podłużne wały piaszczyste, usypane przez wody płynące pod ciśnieniem hydrostatycznym pod lądolodem.

W obrębie wysoczyzn morenowych i moren czołowych spotykamy także formy wklęsłe. Zaliczamy do nich:

lty< $.3. Rynna jeziorna na Pojezierzu Kaszubskim

I

|<V« Wytopisko na Pojezierzu Kaszubskim

-    rynny jeziorne - zagłębienia wyero-dowane pod lądolodem przez płynące pod nim wody (pod dużym ciśnieniem hydrostatycznym); ich szerokość wynosi z reguły kilkaset metrów, a długość - od kilku do kilkudziesięciu kilometrów; dno jest nierówne; po ustąpieniu lądolodu były one w terenie niewidoczne, gdyż wypełniał je zakonserwowany lód, przykryty moreną denną; ujawniły się dopiero po ociepleniu się klimatu (ryc. 3.3);

-    wytopiska - zaklęsłości terenu, najpierw wyżłobione przez lądolód lub jego wody, następnie wypełnione przez lód, który przeważnie był pokryty materiałem morenowym, wreszcie ujawniające się po wytopieniu lodu w klimacie znacznie cieplejszym (ryc. 3.4);

-    zagłębienia morenowe - zaklęsłości terenu powstałe w miejscu, gdzie materiału morenowego w zanikającym lądolodzie było mniej;

-    pradoliny - szerokie doliny, na ogół

0    równoleżnikowym przebiegu, związane z dłuższym postojem lądolodu

1    wyrzeźbione przez płynące w nich wody roztopowe i wody rzec/iic

■ tpioez wysoczyzn morenowych nsi omawianym obszarze występują • • • v\111« siimliy lo/.lcgle powierzchnie równinne zbudowane zc żwimw t |h . >kov\ lekko nachylone w stronę przeciwną do lądolodu. Powstały

....... pi zrdpolu lądolodu i moreny czołowej / materiału wynoszonego

/ lijdolodu przez, wypływające z. niego wody roztopowe; każde miejsce w pl\ \mi wod stanowi wierzchołek rozległego stożka sandrowego.

północnej Polsce, oprócz form akumulacji i erozji lodowcowej ii' m (lodowcowej, występują również: formy erozji i akumulacji rzecznej, i"nii\ i * (liczne, formy organogeniczne, formy abrazji i akumulacji morskiej.

Ryc. 3.5. Klif na wyspie Wolin

I i limami erozji rzecznej są na przykład doliny przełomowe i dolinki wcio-• •' ■ łoi mami akumulacji rzecznej - delty, formami eolicznymi - wydmy, li mii.mu organogenicznymi (pochodzenia orli mu znego) równiny akumulacji torfowisko-v • I l« u iii.mii abrazji morskiej - klify (ryc. 3.5), loi ni.mii akumulacji morskiej - mierzeje.

Dla środkowej i południowej części Polski, opioi z obszarów, na których występują utwory m u i od czwartorzędowych, typowa jest rzeź-bii ‘.laroglacjalna (ryc. 3.6).

.potykamy tu takie same formy terenu, jak w północnej Polsce: moreny czołowe i denne, pmdoliny ilp. Są one jednak słabiej zarysowali. u krajobrazie. Przeważają tu równiny / i/adko występującymi wzgórzami, rozcięte i >i /< • płytkie, lecz szerokie doliny, a także pła-*.l i.¹ i rozległe kotliny. Na ukształtowanie się i. go typu rzeźby wpłyną! klimat subpolarny, panujący tu w okresie glacjału u i .l\ W klimacie tym w czasie krótkiego „lata” grunt odmarzał tylko na powierzchni, głębiej pozostawała wieloletnia zmarzlina. Po zmarzniętym

Krajobraz po ustąpieniu lądolodu

!■

Krajobraz przekształcony w wyniku procesów peryglacjalnych

/

V

zdegradowane wzgórza morenowe

/< logmdowana

wysoczyzna

morenowa

dolina wypełniona materiałem zboczowo rzecznym i organicznym

zagłębienia bezodpływowo wypełniono materiałom zboczowym

iiy. u. s< lirm.it twor/'*ni.i %ię izofhy stfliogl.u jalnoj (wg R Galon.i)