Magazyn6
1501

111

W skład tej prowincji wchodzą następujące jednostki administracyjne: Dagestańska Aut. Sow. Rep. (57 300 km², 949 000 mieszk.), Kabardyno-B«dkarska A. S. R. R. (12300 km², 279000 mieszk.), Północno-Osetyński Autonom. Obwód (6 200 km², 286000 mieszk.), Karaczejewski Autonom. Obwód (9900 km², 104 coo mieszk.), Czer-kieski Auto.iom. Obwód (3 300 km², 81 000 mieszk.), Czeczeńsko-lnguszska A. S. R. R. (15 700 km², 651 000 mieszk.).

Południowo-zach. stok K. podchodzi zrazu pod sam brzeg morza Czarnego, a skały górno kredowe (z wkładkami eocenu) są widownią zjawisk krasowych i spadającego wichru podobnego do bory triesteńskiej. Droga wije się niezliczonemi serpentynami po skałach. Dopiero pod Suchum Kale otwiera się wielka aluwjalna równina Rio-nu, wilgotna z bujną roślinnością i dżunglą bambusową, gdzie można spotkać tygrysa. Jest to starożytna Kolchida, kraj złotego runa i ojczyzna bażanta, noszącego nazwę rzeki Phasis-Rionu. Tutaj był początek drogi lądowej do Indyj, a miasto Szaropań było „wielkim brodem" w dalszej drodze na wschód przez gnejsowy grzbiet w dolinę górnej Kury.

W okręgu miasta Kutais (48 200 mieszk.) znajdują się najobfitsze na świecie pokłady rudy manganowej. W warstwach eocenu pociętych na zalesione wzgórza występują wysokowartościowe rudy (48—53%) zewsząd dla eksploatacji dostępne na obszarze 140 km². Światową sławę ma Cziatur nad dopływem Rionu, Kwiriłą. Już w latach 80-tych ubiegłego stulecia dobywano tu 10, do 15 tonn rudy. W ostatniem dziesięcioleciu produkcja nadzwyczajnie wzrosła. Związek Sow. dobywa 60—64% produkcji światowej (1933 — 35%, w r. 1905 — 52%) — w r. 1936 dobyto w całym Związku 3 miljony tonn rudy manganowej z czego */» w K.

Przesmyk imeretyński łączy K. z górami Armenji. Jest to kraj wysokich kotlin paleogenu, przedzielonych masami skał wybuchowych. Najwyższą jest trachitowa masa Araratu, stercząca nad doliną Arasu do wysokości względnej 4 260 m (wys. absol. 5 143 m), wyżej zatem niż kolosy Andów. Z północy widziany tworzy ten niezrównany mononolit najwspanialszy krajobraz na świecie. Wieczny śnieg zaczyna się od wys. 4100 m, a jeden z lodowców spływa do wys. 2 460 m Wysokie kotliny są zajęte

KAUKAZ

przez jeziora szczątkowe. W całej prawie rozciągłości przechowało się słodkowodne jezioro Gokcza, 1 370 km² (tur. Gokcze ten-giz „błękitne morze"). Zachodnie kotliny zamieszkuje plemię gruzińskie Imeretów, kotlinę Gokczy i Eriwania — Ormianie. Mimo wielkiego znaczenia jakie jezioro Gokcza ma dla ludności, jest jego kotlina słabo zaludniona; w 6 gminach nadbrzeżnych (184 osady) mieszka 110 tys. ludzi, gęstość wynosi zaledwie 20 osób/km², znacznie mniej niż przeciętnie w armeńskiej rep. Kotlina Erywania, największa w Armenji (7 000 km² razem ze zboczami gór) ma w 368 osadach 310000 mieszk., w tern sam Erywań, stolica sowieckiej republiki Armenji liczy 114000 mieszkańców (1926). Suchy klimat (Erywań ma 294 mm rocznego opadu) spowodował budowę kanałów nawadniających (6 w całej republice), przez co uzyskano 50 tys. ha nowej ziemi ornej. Za czasów sowieckich zbudowano 10 stacyj wodno-elektrycznych.

Stepy i pustynie stepowe dorzecza Kury od Ty flisu począwszy zamieszkują Tatarzy. Z 3 miljonów Tatarów Związku Sow. mieszka tutaj około 2 milj< my. Suchy stepowy rów kachetyński zamieszkują Gruzini. Kraina Szirwan w dolnym biegu Kury była od wieków częścią państwa perskiego; Persów jest tu 35 tys., choć przyjęli język otoczenia tatarskiego. Perską krainą z nazwy i dziejów jest półwysep Abszeron (pers. abi — woda, sziron — słodki), suchy, bezwodny z jeziorami słonemi. Tu znajdują się najobfitsze źródła nafty Kaukazu, zwłaszcza w okolicach Baku, jak Bałachany, Sabunczi, Surachany. Pod poziomemi warstwami sta-rokaspijskiemi i plioceńskiemi, leżą tutaj dwa poziomy naftonośne — akczagylski (700—800 m gł.) i dolny (1 300 m). odpowiadający pstremu eocenowi naftonośnemu w Karpatach. Wystąpieniom nafty towarzyszą liczne i wielkie wulkany błotne oraz pola kirrowe, impregnowane zwietrzałą ropą. Wieczne ognie w Surachanach mają sławę światową. Wydobycie nafty, które w pierwszych latach rewolucji skurczyło się do 4 milj. tonn, obecnie przekracza trzykrotnie produkcję przedwojenną (tabl.). Rurociąg 820 km długi, zbudowany przed wojną, a dzisiaj rozszerzony, odprowadza ropę okręgu bakińskiego do czarnomorskiego portu Batum (48 500 mieszk.). Baku, centrum przemysłu naftowego, jest dzisiaj po Moskwie i Leningradzie największem