page0027

19

Reformowany kościół

Zboró w. Dekretem z dnia 26 Marca 1852 L,advvik Napoleon, ustanowił dla kościoła reformowanego we Francyi rade centralną w Paryżu, oraz osobne kon-systorze i presbyterstwa. Fakultet teologiczny w Montauban jest przedstawicielem t stiożem kalwińskiej ortodoxii. Za ministerstwa generała Espinasse starano się ograniczyć wolność protestantów zakazem rozprzedaży biblij, wkrótce jednak zakaz ten cofnięto, a kilko milijonowa ludność Francyi wyznania reformowanego, wraz z 600 duchownemi swemi, używa pokoju i swobody. Osta-tuiemi czasy, partyja liberałów kościelnych pod wodzą młodszego Coąuerela poczęła wichrzyć, lecz prawowierni kalwini z Guizotem na czele miarkują ich dzielnie w niebezpiecznych zapędach. W Szwajcaryi, filozofija francuzka 18 stulecia, wywarła szkodliwy wpływ na kościół reformowany, a Venerable com-pagnie kościoła genewskiego r. 1817 zaleciła, aby kandydatów teologii zobowiązywać przy ordynacyi, by w kazaniach nie mówili o naturach Chrystusa, grzechu pierworodnym i predestynacyi. W zupełnie odwrotnym kierunku działali tak zwani momiers. R. 1831 zawiązało się w Genewie Towarzystwo ewangelickie, którego celem było przywrócenie kościołowi kalwińskiemu pierwotnej czystości. Uchwałą wielkiej rady w kantonie Md ad r. 1839 zniesiono konfessyję helwe-eką, co dało powód doszyzmy kościelnej. Lecz od r. 1855 widoczny jest zwrot ku prawowierności kalwińskiej, lak w kantonach niemieckich jak i francuzkich. W Niderlandach skutkiem wpływów francuzkich i genewskich, pierwotna reforma-cyja luterska, przybrała charakter kalwiński, czego dowodem konfessyja belgi-cka z r. 1562. Po krwawych prześladowaniach, protestantyzm zakwitł na nowo, a kościół kalwiński stawszy się panującym od r. 1579, lubo silnie podkopany przez racyjonalistów, wraca znów do ortodoxyi kalwińskiej. W Anglii, głównym rozkrzewicielem kalwinizmu był Tomasz Cramner arcybiskup kan-terburski (zmarły 1556), który wraz z biskupem Ridlejem ułożył roku 15-19 liturgiję dla kościoła anglikańskiego a r. 1552, czterdzieści dwa artykułów wiary. Królowa Maryja (1553—58) mieczem i ogniem usiłowała zniszczyć reformacyję, lecz napróżno. Uczennica Cramnera królowa Elżbieta (1558— 1603) poparła reformacyję i synod londyński ułożył wyznanie wiary w 39 artykułach oraz porządek liturgiczny dla kościoła anglikańskiego, złączone w Book of common prayer. Trzydzieśei dziewięć artykułów, zatwierdził parlament r. 1571. Kościół anglikański w swem wyznaniu wiary, o komin unii uczy tak jak Kalwin, dogmat o predestynacyi, podaje w złagodzonej formie, w urządzeniach zaś kościelnych i liturgii, zachowuje przeważnie charakter katolicki. Purytanie i Presbiteryjarde, zostali wiernie przy pierwowzorze genewskim. Celem przywrócenia zgody, wydany został r. 1565 uuiformitatsaet, lecz kierunek czysto kalwiński pod względem form zewnętrznych, wziął górę, szczególniej w Szkocyi, gdzie przewodnikiem ruchu reformowanego był Jan Knox (zmarły 1572), a kościół kalwiński w zjednoczonych królestwach Anglii, rozdzielił się na episkopatny i presb‘feryjniny. W Węgrzech, pierwsze usiłowania reformacyjne, wyszły od Marcina Cyriaka i Mateusza Decay, uczniów Lutra, i kierunek luterski jest widoczny aż do roku 1515. Odtąd przeważnie rozwija się kalwinizm, a Confessio hungarica, zatwierdzona na synodzie w Czen-gery r. 1557, w nauce o lcommunii świętej i predestynacyi jest czysto kalwińską. Mimo prześladowań ze strony rzymskich katolików, kościół reformowany, nietylko utrzymał się w Węgrzech, ale liczy parę milijonów wyznawców wraz z Siedmiogrodem. Kościół ten jednak nie posiada należytej siły, już to skutkiem panującego w nim raeyonalizma, już też skutkiem zlewania spraw kościel-