page0279

275

do naszej cywilizacyi niezmiernie wysoko, może w niejednej rzeczy wyżej od nas. A jednak czy w równym stopniu postępowało szczęście jednostek? jakaż to była ich etyka, jaka wiara, społeczne urządzenie? Trzeba więc odróżnić postęp ma-teryalny i materyalną cywilizacyę od duchowego postępu, bo te dwie rzeczy nie zawsze idą w parze; można nie mieć wielkiej cywilizacyi, a być szczęśliwym; wielka oświata nie zawsze daje szczęście, rodzi natomiast mnóstwo pragnień i niepokój. I nasz wiek bogaty w postęp; materyalna cywilizacya niemal zenitów się dosięgać zdaje, bo niedługo może i latać będziemy w powietrzu, a kiedyż ogarniał ludzkość większy niepokój o przyszłość, niż dzisiaj? Zresztą ładna to pociecha dla człowieka: pracuj i poświęcaj się dla drugich, ale sam się niczego, prócz trudu i pracy, nie spodziewaj! Człowiek sam dla siebie jest jednością, unitas, z innymi tylko w połączeniu, in unione, więc jego miłość zawsze do „ja“ jego najprzód odnosić się będzie, według znanego przysłowia: La charitó hien ordonnee commence de soi meme. Więc też. nie można od niego żądać, by się poświęcał dla innych z uszczerbkiem siebie, nie dając mu w zamian nic, prócz tej niedorzecznej pociechy, że po jakich X. latach ludzkość posiędzie całą sumę postępu! Cóż mu z tego przyjdzie, kiedy jego już nie będzie?

Jak więc z jednej strony niemożebne jest udoskonalenie całości, jeżeli jednostki nie będą obdarzone osobistą, indywidualną doskonałością, tak z drugiej strony zaprzeczyć się nie da, że to pragnienie ciągłego postępu istnieje w każdym człowieku. Ponieważ zaś człowiek nie może na ziemi zaspokoić całkowicie tego pragnienia rozumu, posiadania całej prawdy, więc musi go zaspokoić po za grobem; głód wiedzy musi być zaspokojony, jeżeli człowiek nie ma być najnieszczęśliwszą istotą. Ani zaś wątpić nie można o tern, bo nie jest to jakieś przemijające pragnienie, jakaś sztucznie obudzona żądza, która dziś jest, a jutro po niej ani śladu; tylko wynika ona z natury ducha naszego; winić zatem musielibyśmy Sprawcę naszej natury, że dał nam żądzę bezgranicznego doskonalenia się

18*

http://rcin.org.pl