page0347

SYSTEM 1’ROTAGORASA. 34'

prostym, logicznym wynikiem Heraklityzmu, bo jeżeli w przedmiotach zewnętrznych nic nie ma stałego, ani pewnego, to w naszych wrażeniach mnićj jeszcze. Wszak wrażenia zmysłowe pochodzą od przedmiotów zewnętrznych , a prócz wrażeń dla Pro-tagora, nie istnieje żadne inne źródło wiedzy. Myślenie zostaje w ścisłej zależności od zmysłów; myślimy tylko o wrażeniach i za pomocą tychże, a te będą takiemi, jakiemi są przedmioty zewnątrz nas. Za tern idzie, że wszystkie wrażenia zmysłowe są również rzeczywiste, a wszystkie pojęcia na nich oparte, również prawdziwe. Jednakże wrażenia zmysłowe, chociaż wszystkie również prawdziwe, nie mają dla nas jednakiój wartości, bo gdy jedne są przyjemne, inne są nieprzyjemne. Będzie zatem celem rozumnego człowieka, aby tylko takich doznawał wrażeń, a następnie tylko takie miał wyobrażenia, z któremi mu dobrze; urzeczywistnieniem tego celu, zajmuje się filozofia praktyczna ¹).

Oczy wistem jest według tćj teoryi, że nie wszyscy ludzie odbierają tych samych wrażeń, a nawet ta sama osoba różne w różnych czasach posiada; stąd powstają kollizye mniemań, gdy jednostki spierają się o to, co ma być prawdziwem lub niepraw-dziwem, przyjemnem lub nicprzyjemnem. Niedogodna ta różnica zdań panuje, bo ludzie nie pamiętają, iż wrażeniu każdemu odpowiada inny przedmiot; nie wolno zatem spierać się o to, które z nich są prawdziwe, gdyż różne wrażenia pochodzą zawsze od różnych przedmiotów, nie mających nic ze sobą wspólnego, a wszystkie przedmioty są zarówno prawdziwe. Należy raczćj powiedzieć, że dla każdego jest prawdą to, co jemu taką być się wydaje²). Jeżeli jednak mnie to, drugiemu co innego wydaje się być prawdziwem, dobrem lub korzystnem, to różnica zdań może stać się dla mnie źródłem wielkich, nieustających kłopotów. Na te chorobę niebezpieczną potrzeba skutecznych leków; potrzeba zdanie przeciwne, a dla mnie nieprzyjemne, przemienić w podobne do mojego i dla mnie korzystne. Lekarstwo jest gotowem w mowie, bo za jćj po-

) Por. Halbfass, die Berichte des Piat und Arist. iiber Prołag. Strassburg 1882. Głównem źródłem dla teoryi Protagorasa o lud/ddem poznawaniu są platońskie dialogi leetet i Kratyl; w obu pokrewieństwo z Heraklityzmem jest bardzo uwidocznione, a ide potrzeba wcale, oprócz tego, Protagorasa robić uczniem Leucyppa. Do wytłumaczenia jego sceptycyzmu wystarcza system efezyjski.

^:) Cic. Acad. I. 47: id cuitjue vc>um est, quod cutqtu zddetur.

http://rcin.org.pl