page0537

Ruś

529

przed czasami Iwana III” (tom VI, przyp. 598), to jest przed owym wielkim ksiąźęciem, mężem Zofii Paleologówny, który pierwszy stworzył nazwisko od koloru. Popełnia jednakże tenże sam błąd Karamzin co Tatyszczew, bo w swo-jem dziele częstokroć pisze o Małej Rusi, rozumiejąc pod tern nazwiskiem kraj dzisiejszy Zadnieprski, czerniechowskie, pułtawskie i charkowskie strony, ojczyznę hetmańszczyzny Chmielnickiego, Brzuchowieckiego, Mazepy, lubo nazwisko to Białej Rusi jest bardzo późne i stworzyło się dopiero w owych czasach, których już historyi Karamzin nie pisał. Jak tu mówić o Małej Rusi za panowania w Moskwie Iwana III, Wasila, Iwana Groźnego, a za panowania w Polsce Zygmuntów Jagiellońskich? Wygodnie to, bo sic jednym wyrazem oznaczy dzisiejszą miejscowość, ale zawsze to anachronizm i w historyi nie można nim się zasłaniać; trzeba omówić wreszcie, opowiedzieć w kilku słowach

0    jakim kraju mowa, ale nie wolno zwać kraju przed czasem nazwiskiem późniejszem. Tak samo i Mieczysława Starego i jego następców niesłusznie u nas nazywają książętami Wielkiej Polski, kiedy to wyraz późniejszy, kiedy stanowczo Wielka i Mało Polska stają obok siebie dopiero za Władysława Łokietka, bo wtedy dwie części kraju połączyły się w jednę Polskę i obok Wielkiej zatem, to jest dawnej, prawdziwej, stała się w Krakowskiem księztwie

1    Mała. Małej Rusi nie ma przed Chmielnickim Książę Jerzy, ostatni pan na Haliczu, nazwał swój kraj Rusią Mniejszą, nie Małą, ale widzimy że to raz się księciu udało, że to nazwisko mogło być dobrane, zaimprowizowane, żeby bliżej i lepiej oznaczyć stosunek Rusi, tej świeżej, niedawnej, od starej, Ole-gowej, od Kijowa. Po wielkim księciu Jerzym nie ma przez całe trzy wieki Malej Rusi. Jest tylko więc jedna Biała Ruś, to jest moskiewska, obok Czerwonej w Polsce, przez wiek XV i XVI. Potem rozwija się, rozszerza nazwisko ogólne Rusi, rozbija się na wiele pojedynczych i w różne kolory, mieszają się te nowe nazwiska. Wszędzie pomiędzy Rusią Białą a Czerwoną, wszystkie kraje, w których kiedyś panowali Waregowie, przybierają nazwisko Rusi. Zły termin: „przybierają.” Ten i ów nazywa Rusią jedne lub drugą miejscowość w książce, w nauce, w opisie, ale kraj nie zna, prawo, lud nie zna tego nazwiska. Plątają się kolory, mówimy i migają, się po ziemiach. Oprócz Czerwonej i Białej, Gwagnin już zna i Czarną Ruś. Oto jak zakreśla ich granice w opisie ldassycznym Sarmaci/i Europejskiej: „Biała około Kijowa, Mozyra, Mścisławia, Witebska, Orszy, Potocka, Smoleńska i ziemi Siewierskiej, które zdawna do wielkiego księztwa Litewskiego przynależy. Czarna w' ziemi Moskiewskiej, około Białego jeziora i tam wszędzie ku Azyi. Czerwona przy górach, które Bieskidami zowią, której król polski rozkazuje i do Korony przynależy: jako w Kołomyi, Zydaczowie. Sniatyniu, Rohatynie, Busku i t. d. Pod temiż górami są powiaty, jako to: Halicki, Przemyski, Sanocki, w pośrodku jest miasto sławne Lwów i dwa zamki, wierzchny i dolny, tam jest głowa wszystkiej ruskiej ziemi do Korony polskie] przynależącej. Ku północy są powiaty: Chełmski, Bełzki i Łucki Zamyka się ziemia Ruska od południa górami Tatrami, a rzeką Niestrem; od wschodu rzeką Tanais i ziemią Perekopską; od północy.ma ziemię Litewską, a od wschodu Polskę”. fOb. Gwagnina, z Kroniki Sarmaeyi Europskiej, opisanie Polski i t. d., w BibPjoł. pols. Turowskiego, 1860 r., str. 5100). Co za granice, jakie zmiany! Gwagnin żył za Stefana Batorego, więc lat kilkadziesiąt ledwie upłynęło od śmierci Iwana III, a już Ruś Biała całkiem przeskoczyła do Polski, sięga Kijowa i ziemi Siewierskiej. Pierwszy tu raz kijowskim okolicom dostaje się nazwa Rusi Białej. Dawniej była to poprostu Ruś, Jerzy ostatni książę halicki, widział w niej Wielką Ruś, Gwa-*

ENCYKLOPEDYJA TOM XXII.    oj