page0781

773

socyjalizm

bił nową zupełnie dziedzinę nauki, stanowiącej prawdopodobnie w przyszłości podstawę dalszych pomysłów i następstw co do teoryi; w praktycznem zaś życiu, socyjalizm spowodował rozpoznanie niektórych stosunków i zagrażających okoliczności, niegdyś z nazwiska nieznanych i roztrząsanie środków zaradczych. Ten kierunek praktyczny, wyróżniający socyjalizm od nauki dawniejszych reformatorów socyialnych, zasługuje na szczególną uwagę, aby go należycie ocenić. Rzeczywiście bowiem obecnie nietylko stosunki, ale także i niebezpieczeństwa społeczne inny zupełnie przybrały charakter jak w wiekach ubiegłych. Warunki bytu i ruchy Wieków Średnich inną miały podstawę, jak dzisiejszy nasz porządek społeczny. Przodkowie nasi ograniczali prawo swobód życia, posiadania, zarobkowania i politycznej samodzielności na małą liczbę uprzywilejowanych, a niezmierna większość ludności skazana na stan służe-bniczy, ulegała gnębiącej opiece rozciągniętej nad bezw'łasnowolnyini. Prawa i przywileje właścicieli ziemskich, obciążały obowiązkami poddanych, krępując ich jako niewolników przywiązanych do ziemi. Podobny zależności stosunek istniał także wśród przemysłowej miast ludności. Członkowie korporacyj wyzyskiwali prawo produkcyi i zarobkowania jako przywileju, czeladź zaś i robotnicy pozbawieni środków i sposobności osiągnięcia przywileju majstrowskie-go, zawsze prawie całe życie w służebniczej przepędzała uległości. Wśród takich rozporządzeń opartych na zasadzie różnicy stanów, samowolny ruch indywidualny, jako też ożywiony postęp ogółu, równie były tamowane. Porządek ten zachwiał się wreszcie w końcu zeszłego stulecia, częścią z powodu wielkich zmian zaszłych w stosunkach ekonomicznych, częścią przez rozwój pojęcia o osobistości. Rewolucyja francuzka urzeczywistniła przysposobioną i krzewioną przez francuzkich i niemieckich myślicieli zasadę równego uprawnienia wszystkich osób wszelkiego stanu, nadającą każdej indywidualności zupełną osobistą swobodę, prawo zarobkowania, własności i samodzielności obywatelskiej. Zasada ta i jej dalsze następstwa, wielki nabytek ludzkości w nowszych czasach, skruszyła pęta społeczeństwo średniowieczne krępujące. Poczucie i przekonanie równouprawnienia, musiało naturaln.e wzbudzić dążność i usiłowania osiągnienia środków swobodnego używania przyjemności i uciech życia, jako urzeczywistnienia wolności. Po usunięciu przeto dawnych stosunków gminnych i gruntowych, tworzyły się małe gospodarstwa, przez których rozdrobnione z czasem działy, zaczął wzrastać proletaryjat. Wolność osobista, gdy nie jest popartą przez posiadanie i własność, jest czczym tylko wyrazem; dla tego po zniesieniu dawnych zapór społeczeństwa, rozwinęła się niezmierna, gorączkowa czynność w dziedzinie przemysłu. Powszechnym wie-dzona popędem znaczna część ludności, usiłowała na tej drodze znaleść lub pomnożyć środki ntrzymania i dobrobytu. j\astępstwem tego gwałtownego ruchu, namiętnego uganiania się za zyskiem wyswobodzonych, lecz żadnym nowym węzłem niepowściągniętych tłumów, są stosunki i wypadki ostatnich czasów. Wśród nieumiarkowanej interessowności osobistej w walce tej jednostek przeciw ogółowi na drodze współzawodnictwa, mała tylko liczba, szczęściem, majątkiem lub zdolnościami obdarzonych, zdołała wyjść zwycięzko z pola boju. W rękach tych szczęśliwych nagromadziły się skarby płodów nowoczesnego przemysłu, podczas gdy robotnik ograniczony na własne tylko siły i ciężką pracę, biedniejszym jest i więcej zależnym niż kiedykolwiek. W obec tak nieza-dawalniajacych następstw i trudnych okoliczności, niektórzy powstawali na samą zasadę wolności osobistej i pragnęli powrotu n.ewoli i ograniczenia z ubiegłych czasów. Zmiana taka, gdyby nawet była możliwą, byłaby zbrodnią