page0808

800

Sokrates

śniają się dwa najważniejsze zdarzenia jego życia: wyszydzenie, którego był celem w Obłokach, komedyi Arystofenesa i wytoczony mu proces. Przedstawienie szyderczej komedyi Arystofenesa, przyczem śmieszne żarty autora samego Sokratesa rozśmieszyły₇ nie miało zresztą dlań żadnych szkodliwych następstw'; działał on jeszcze i nauczał przez 22 lat jak poprzednio. Zgubniej-szą mu była skarga, jaką w 69 roku życia jego wnieśli przeciw memu Melitos młody poeta tragiczny, Lykon mówca i Anytos garbarz, naśladujący rolę Kle-ona. Osnowa skargi brzmiała, że Sokrates nie uznając bogów rodzinnego miasta, mwe wprowadza bóstwa i młodzież uwodzi. Pozornym powodem do pierwszego punktu oskarżenia między innemi była ta okoliczność, że Sokrates nadmienia! o duchu objawiającym się jako głos przestrogi z niebios, przez co prawdopodobnie wskazywał na głos sumienia, moralnej samowiedzy i przekonania, w^r przeciwstawieniu do wyroczni. Drugą część obwinienia opierano na tem, że tyran Kritias i Alcybiades w^rróg ojczyzny byli jego uczniami. Rzeczywistą przyczyną potępienia był opór stawiany przez Sokratesa przeciw wyradzającej się demokracyi Aten. Proces toczył się przed Hehastami, sądem ludowym; wyrok nieznaczną większością głosów zapadły skazywał Sokratesa na karę pieniężną, wygnanie lub śmierć. Miał więc możność okupienia życia, lub przynajmniej wyboru między wygnaniem a śmiercią; lecz Sokrates uważał za rzecz niegodną siebie wchodzić w^r jakiekolwiek układy, utrzymując że byłoby to uznaniem winy. Zamiast ujmujących wyrazów, w mowie swej obrończej wypowiedział ostre, gorzkie słowa prawdy; żądał jako nauczyciel i dobroczyńca ludu miejsca zaszczytnego w' Prytaneum. Przy drugiem głosowaniu wielu z obrażonych sędziów, przychylnych mu poprzednio, glosowało przeciw niemu. Przepis religijny odroczył wykonanie wyroku na 30 dni, aż do powrotu uświęconego okrętu z Delos. Czas ten przepędził Sokrates w więzieniu na poważnych rozmowach z uczniami swymi i przyjaciółmi. Spełniwszy kielich trucizny z niezachwianym spokojem i swobodą prawdziwego mędrca, czując dreszcze zbliżającej się śmierci, prosił jeszcze przyjaciół, aby ofiarowali zań Eskulapowi koguta (godło życia). Usilne prośby przyjaciół, aby szukał ocalenia przez ucieczkę, odrzucił stanowczo, opierając się na zasadach moralnych; rozmowa Platona Kriton, tegoż Apologia i Phaedon, są wiernym wyrazem jego usposobienia i uczuć w ostatnich chwilach życia. Postępowanie Sokratesa i jego sędziów' jest w Hegla Gesbhichte der Philosophie i w Forchhamera piśmie: Die Athener und Sokrates, die Gesetzlichen und. der Rewlutiondr więcej na korzyść ostatnich ocenione, z powodu że Sokrates występując przeciw' zasadom stanu istniejącym w Atenach, był w obec kraju winowajcą. Między dziełami pogląd ten odpierającemi zasługuje na uwagę Bendixen’a pismo Ueber den tiefern Schriftsinn des rerolutiondren Sokrates und der gesetzlichen Athener. Ateńczycy prędko zaczęli ubolewać nad nierozważnym namiętnym wyrokiem. Na znak publicznej żałoby zamknięto palestry i gimnazyja; z oskarżycieli Sokratesa Melitos został na śmierć skazany, inni wygnani; mieszkańcy Heraklei Anytosowi w murach swych wzbronili pobytu. Potniej Lysippus z polecenia Ateńczyków, wykonał statuę na cześć Sokratesa. Porównaj Wigges’a Sokrates ais Menseh, Burger und Philosoph. Ponieważ po Sokratesie żadne pisma nie pozostały, a osnowa jego nauki znaną nam jest tylko z podania uczniów, mianowicie Xenofonta i Platona, przeto o doniosłości jego zasad wnosić możemy jedynie z niezmiernego wpływu, jaki wywierał na późniejszych filozofów. Przez samo roztrząsania zastosowane do pojęcia ludu, jakie znajdujemy w dziełach Xenefonta, Sokrates nie osiągnąłby tak wielkiej powagi