scandjvutmp6401

93

jeziorami, morskiemi odnogami, składające się z wielu wysp i archipelagów, właściwe będą do wzajemnych między ludami stosunków zamiany, dogodne dla handlu, który nie lubi komór, przeszkód taryf-fy i opłat, tam ludzie mają upodobanie w ukradkowej żegludze, a nawet w morskich rozbojach, łlollandyja, Anglija, Hamburg, a dawniej Kadyks, Marsylja, Genua, Wenecyja. Ateny (1), Rodus, Tyr, Sydon, Kartagina, kraje barbaryjskie; w dzisiejszych zaś czasach Malajczycy w Indyjach, Zjednoczone Stany w Ameryce, i t. d. tysiączne dają nam w tyra względzie przykłady.

Od niepamiętnych czasów uważano zawsze handel jako przyczynę zepsucia obyczajów, osłabienia energii, który wszystko oblicza według brudnych zysków, który poniża charakter, czyniąc przedmiotem targów sarnę nawet cnotę; takie było zdanie Platona, Rzymian , llonteskiego; a z tern wszystkićm któżby śmiał przeczyć, że raczej handel niż moc oręża, posłużył do ogłady narodów, do ucy-wilizowania ich przez rozmaite, z okoliczności handlu, związki? wiadomo, że Tyryjczycy, Kartagińczycy, Grecy, przez swe kolonije i obszerny handel, upowszechnili użycie pisma, rozszerzyli nauki, dali poznać więcćj nacechowane ludzkością prawa między ludami zamieszkałemi w około Śródziemnego morza. Przeciwnie zaś narody odosobnione, w żadnćj zamianie stosunków z innemi ludami nie będące, zamieszkujące środkowe części wielkich lądów, pozostały barbarzyńskiemi; takim jest środek Afryki, Ameryki a nawet wyżstćj Azyl. Wszakże powiedzieć można, że handel roznosi po wielkiej drodze oceanu klęskę świata, kupcząc niewolnikami; okręty przewożące płody kolonijalne, przeznaczone na cenę krwi ludzkiej, roznoszą po calćj kuli ziemskiej żółtą febrę i inne zgubne zarazy.

§ IV. O prawodawshcach. Tak w najgorętszych jako i w najzimniejszych pasach ziemi, charaktery ludzkie skłonne są do ostateczności, dla tego rządy muszą tam być stosowne do ludzi, kiedy tymczasem w umiarkowanych temperaturach, umiarkowane są także umysły.

Nadzwyczajne zepsucie ludów południowych i popędliwe ich namiętności, które roznieca gorący klimat, powściągnąć musi cią-

(IJ Aryitotelei i Plutarch powiedąją, ie Ateńczycy mieszkający w porcie pirejskim chcieli demokracji, a mieszkańcy miasta żądali aiystokracyi.