122,123 bmp

Dyplomacja

niej hrabia Armand, główny doradca francuskiego ministra Spraw zagranicznych, przyznał:

, Jedynym naszym zmartwieniem w ministerstwie było to, że Prusy zostaną zmiażdżone i upokorzone za bardzo i mieliśmy stanowcze zamiary zapobiec temu poprzez interwencję w stosownym czasie. Cesarz chciał, by Prusy zostały pokonane, potem przeprowadziłby interwencję i zbudował Niemcy według swoich fantazji.”¹³

To, co Napoleon miał na myśli, to wznowienie intryg Richelieu. Oczekiwano, że Prusy dadzą Francji rekompensatę na Zachodzie w zamian za wydobycie z przegranej, Wenecja oddana zostałaby Włochom, a nowa organizacja wewnętrzna Niemiec doprowadziłaby do powstania Północnego Związku Niemieckiego pod auspicjami Prus i południowoniemiec-kiego ugrupowania popieranego przez Austrię i Francję. Wadą tego schematu było to, że podczas gdy kardynał umiał ocenić stosunek sił i skłonny był walczyć w imię swoich zapatrywań, Napoleon nie był gotów ani na jedno, ani na drugie.

Napoleon zwlekał w nadziei, że bieg wydarzeń spełni jego życzenia bez ryzyka. Wykorzystał standardowy już chwyt wzywając do zwołania kongresu europejskiego w celu zapobieżenia wybuchowi wojny. Reakcja była też taka jak zwykle. Inne mocarstwa odmówiły udziału w obawie przed zamysłami Napoleona. Gdziekolwiek się zwrócił, czekał na niego'dylemat: mógł bronić status quo wycofując poparcie dla idei narodowościowej, mógł też wspierać rewizjonizm i nacjonalizm, i tym samym zagrozić interesom Francji w ich historycznym ujęciu. Szukał ucieczki w- sugerowaniu Prusom „rekompensat”, nie określając jednak, czego by dotyczyły, co utwierdziło Bismarcka w przekonaniu, że neutralność Francji była raczej kwestią ceny, a nie zasady. Goltz pisał do Bismarcka:

.Jedyną trudność, jaką cesarz znajduje we wspólnym stanowisku Prus, Francji i Włoch na kongresie, jest brak kompensacji dla Francji. Wiadomo, czego my chcemy; wiadomo, czego chcą Włochy. Tylko cesarz nie umie powiedzieć, czego by Francja chciała, a my nie możemy mu nic zaproponować w tym względzie.”¹⁶

Wielka Brytania uzależniła swój udział w kongresie od uprzedniej francuskiej zgody na status quo. Zamiast ochoczo poprzeć to uświęcenie organizacji Niemiec, która tyle zawdzięczała francuskiemu przywództwu i której Franq'a zawdzięczała bezpieczeństwo, Napoleon wycofał się, obstając przy tym, że „żeby zachować pokój, trzeba wziąć pod rozwagę ■v uczucia narodowe i potrzeby.”¹⁷:Krótko mówiąc, Napoleon skłonny był 'ryzykować Wojnę Austriacko-Pruską i zjednoczenie Niemiec dla zdobycia we Włoszech jakichś bliżej nie określonych łupów, co w żaden sposób nie dotyczyło francuskich interesów narodowych, i dla terytoriów w Europie Zachodniej, których nie chciał nawet określić. Ale w Bismarcku Napoleon spotkał również mistrza, który kładł nacisk na znaczenie rzeczywistych warunków i wykorzystał do swoich celów manewry o kosmetycznym charakterze, w których celował Napoleon.

Wśród francuskich przywódców byli i tacy, którzy zdawali sobie sprawę z ryzyka podejmowanego przez Napoleona i z faktu, że tak zwane rekompensaty, do których dążył, nie wiązały się z żadnym podstawowym interesem Francji; W znakomitym przemówieniu wygłoszonym 3 maja 1866 r. Adolphe Thiers, zagorzały republikański przeciwnik Napoleona, a później prezydent Francji, słusznie przepowiedział, że Prusy mają wszelkie dane po temu, by stać się dominującą siłą w Niemczech:

„Można obserwować powrót do cesarstwa Karola V, które poprzednio rezydowało w Wiedniu, a teraz będzie miało swoją siedzibę w Berlinie blisko naszej granicy i będzie wywierało na nią nacisk ... Ma Pan prawo przeciwstawić się tej polityce w imieniu interesów Francji, bowiem dla Francji jest zbyt ważne, by taka rewolucja nie zagroziła jej poważnie. Kiedy już przez dwa wieki walczyła ... aby zniszczyć tego kolosa, czy jest gotowa patrzeć, jak odradza się on przed jej oczyma?!”¹⁸

Thiers argumentował, że w miejsce mglistych przemyśleń Napoleona Francja powinna przyjąć jasną politykę opozycji wobec Prus i odwołać się do pretekstu, jakim jest obrona niepodległości państw niemieckich, czyli starej formuły Richelieu. Twierdził, że Francja ma prawo przeciwstawiać się zjednoczeniu Niemiec „po pierwsze w imieniu niepodległości niemieckich państw ... po drugie, w imieniu własnej niepodległości i, wreszcie, w imieniu równowagi europejskiej, która jest interesem wszystkich, interesem społeczności świata ... Dziś szydzi się na wszystkie możliwe sposoby z terminu "równowaga europejska” ... ale cóż to jest równowaga europejska? Jest to niepodległość Europy.”¹⁹

Było już jednak za późno, by zapobiec wojnie między Prusami i Austrią, wojnie, która miała nieodwołalnie zmienić oblicze równowagi europejskiej. Od strony analitycznej Thiers miał rację, jednak założenia takiej polityki powinny były zostać określone o całą dekadę wcześniej. Jeszcze teraz można było powstrzymać Bismarcka, gdyby Francja wydała ostre ostrzeżenie, że nie pozwoli na pokonanie Austrii ani na znisz-

123