187

Pr. zbiór. pcxl red. prof. dr. lub. J. K. Piotrowskiego "Podstawy toksykologii". Warszawa 2006, ISBN 83-204-3122-0 © by WNT

burzenia układu oddechowego i układu krążenia. Zgon następuje w wyniku obrzęku mózgu i niewydolności krążenia w okresie kilkunastu godzin do kilkunastu dni.

6.7.    Rtęć

6.7.1.    Występowanie, zastosowanie, źródła narażenia

Rtęć może występować w formie elementarnej, związków nieorganicznych lub organicznych. Z uwagi na odmienność toksycznego działania tych form wymagają one oddzielnego omówienia.

Najczęściej rtęć występuje w postaci siarczków (cynober, HgS). Roczna światowa produkcja rtęci w latach osiemdziesiątych wynosiła ok. 10000 ton. Rtęć w 50% wykorzystuje się w elektrotechnice (baterie alkaliczne, świetlówki, kontakty) oraz do produkcji aparatury pomiarowej (termometry, manometry, barometry)- Ponadto znajduje zastosowanie przy elektrolitycznej produkcji chloru i sody kaustycznej (25%), produkcji farb (12%) i stomatologii (3%). Inne dziedziny zastosowania to: produkcja pestycydów, przemysł farmaceutyczny, katalizatory oraz produkcja detonatorów w przemyśle zbrojeniowym.

Rtęć (ang. mercury) postrzegana jest jako pierwiastek o dużej mobilności środowiskowej. Wyróżnia się dwa cykle transportu i przemian rtęci w środowisku: globalny oraz lokalny.

Cykl globalny obejmuje uwalnianie rtęci do atmosfery w wyniku naturalnych procesów zachodzących w środowisku oraz w wyniku działalności człowieka, a następnie deponowanie jej na powierzchni wraz z opadami deszczu. Naturalne procesy w środowisku to przede wszystkim emisja wulkaniczna, wietrzenie skał, a także redukcja rtęci dwuwartościowej do rtęci elementarnej przez niektóre bakterie, zwłaszcza rodzaju Pseudomonas. Oszacowano, że rtęć pochodzenia cywilizacyjnego (16 000 ton) stanowi około 1/3 całkowitej rtęci uwalnianej w cyklu globalnym.

Cykl lokalny zachodzi w mułach i osadach wód powierzchniowych i polega na metylacji Hg²⁺ do mctylortęci (CH₃Hg ⁺ ) oraz dimctylku rtęci (CH.OiHg. Metylacja rtęci może zachodzić nieenzymatycznie w warunkach anerobowych bądź enzymatycznie w warunkach aerobowych.

Metylacja nieenzymatyczna zachodzi w głębszych warstwach mułów i osadów w wyniku bezpośredniej metylacji Hg²⁺ przez metylokobalaminę wytwarzaną przez bakterie metanogenne. Metylacja enzymatyczna odbywa się w szlaku syntezy metioniny, gdzie jak gdyby „przez pomyłkę" rtęć wiąże się z homocystciną i kompleks ten ulega metylacji. Mctylortęć może ulegać dalszej metylacji do lotnego i nierozpuszczalnego w wodzie dimetylku, który jest uwalniany do atmosfery.

Narażenie zawodowe na rtęć dotyczy głównie par rtęci i występuje zwłaszcza w przemyśle wydobywczym, w dużych zakładach chemicznych

6.7. RTĘĆ 187