2

Okres wewnętrznych czynności komunikacyjnych to odcinek czasowy, w którym mieszczą się czynności nadawcze zarówno autora (tu - autora we wnętrznego, ujmowanego personalnie, z uwzględnieniem danych o jego osi > bowości autorskiej, dostarczonych za pośrednictwem imienia i nazwisk.i wymienionego przed tytułem lub na końcu utworu), jak i narratora, oraz czyn ności odbiorcy, zarówno projektowanego jak i przedstawionego, jeśli taki się pojawia. Okres zawartości fabularnej to odcinek czasowy, w którym mieszczą się wszystkie przedstawione w utworze zdarzenia (tj. czynności, wypadki i procesy), a także podokresy odpowiadające poszczególnym segmentom zawartości fabularnej. Okres rozszerzonego schematu fabularnego to odcinek czasowy obejmujący także zdarzenia przedstawione czy wzmiankowane jako wcześniejsze lub późniejsze od okresu zawartości fabularnej.

W narracyjnych utworach niefikcjonalnych okres czynności autorskich pokrywa się oczywiście z okresem czynności narratorskich, a okres czynności odbiorcy przedstawionego z okresem czynności odbiorcy projektowanego. Okres czynności nadawczych jest na ogół kalendarzowo oznaczony w samym tekście lub towarzyszących mu informacjach, okres czynności odbiorczych jest nieokreślony, poza szczególnymi wypadkami, jak na przykład wtedy, gdy autor zwraca się do potomnych. Okres czynności nadawczych (ciągły lub przerywany) jest w tekstach pisanych zawsze wcześniejszy od okresu czynno ści odbiorczych. W opowiadaniu ustnym lub przy relacji radiowej czy telewi zyjnej np. zawodów sportowych odstępy są minimalne, tak że praktycznie biorąc można mówić o równoczesności. Okres czynności nadawczych i od biorczych jest natomiast późniejszy od okresu zawartości fabularnej (termin „fabularny” stosujemy tu także do utworów niefikcjonalnych, komunikują cych o powiązanych ze sobą zdarzeniach, i stanach). Wprowadzić tu jednak należy to samo co poprzednio zastrzeżenie odnośnie form takich, jak reportaż omówienie dystansu i horyzontu czasowego w epice. Z wcześniejszych prac omawiających aspekt czasowy konstrukcji utworów narracyjnych najważniejsze to: K. Wyka, Czaspoświ{ eony [1944], w jego: O potrzebie historii literatury, Warszawa 1969; G. Muller, Ober Jas Zeitgeriist des Erzahlens, DV 1950; A. A. Mendilow, Time and the Novel, New York 1952; H. Weinrich, Tempus. Besprochene und erzćihlte Zeit, Stuttgart 1964, [skrót DV tu i dalej ozna cza „Deutsche Vierteljahrschrift fiir Literaturwissenschaft und Geistesgeschichte”|. Z późniejszych prac — przede wszystkim G. Genette, Discours du recit, w jego: Figures III, Paris 1972; tenże, Nouveau Discours du recit, Paris 1983.

radiowy czy telewizyjny. Dystans między okresem zawartości fabularnej i okresem czynności nadawczych jest z natury rzeczy zmienny ze względu na rozciągłość czasową ich obu. Zmienność ta jest szczególnie wyrazista np. w autobiografii, spisywanej w różnych latach. Rozpiętość czasowa czynności nadawczych i odbiorczych jest z reguły mniejsza od rozpiętości czasowej zawartości fabularnej - z tym samym co poprzednio zastrzeżeniem. Okresy poszczególnych segmentów zawartości fabularnej uporządkowane są zgodnie z kolejnością swego pojawiania się na osi czasowej.

Przedstawione tu relacje uznać możemy za „normalne”, nienacecho-wane w procesie komunikacyjnym. Występują one także na terenie literatury fikcjonalnej (oraz obszarach z nią pogranicznych, jak np. reportaż literacki), ale obok nich pojawiają się rozmaite odchylenia i komplikacje.

1.    Okres czynności narratora fingowanego i czynności autora z jednej strony oraz okres czynności odbiorcy przedstawionego i projektowanego oddzielają się od siebie: narrator Niewoli tatarskiej pisze w wieku XVII, jej autor w wieku XIX. Podobny rozstęp czasowy dzieli jej odbiorcę przedstawionego i projektowanego.

2.    Okres czynności narratora autorskiego i tu jest określony kalendarzowo w metatekstowych częściach utworu; determinuje on w przybliżeniu termi-nus a quo okresu czynności odbiorcy projektowanego. Natomiast okres czynności narratora fingowanego bywa w rozmaity sposób oznaczony czasowo: bezpośrednio - przez wymienianie dat tych czynności (tak np. dzieje się w Doktorze Faustusie), pośrednio - poprzez wydarzenia autentyczne i realia występujące we wzmiankach autoprezentacyjnych, a także poprzez cechy językowe narracji. Na podstawie rysów składających się na wizerunek odbiorcy przedstawionego - wnioskujemy o okresie jego czynności.

3.    Okres czynności narratora fingowanego tekstów pisanych, imitujących wypowiedzi ustne, może być równoczesny z okresem czynności odbiorcy przedstawionego; taką sytuację znajdujemy w gawędzie, monologu wypowiedzianym itp.

4.    Okres czynności narratora fingowanego może być równoczesny z okresem zawartości fabularnej; tak dzieje się w monologu wewnętrznym eksponującym aktualne zachowania podmiotu, np. w opowiadaniach Artura Schnitzlera Porucznik Gustl czy Panna Elza (W wielu jednak monologach wewnętrznych, np. w Ulisessie, zawartością fabularną są wydarzenia

213