klstidwa228

444 : KULTURA

prekrasna,..¹¹¹ (Dzień dobry ci, jasne słoneczko. Ty święte, ty jasne-przekrasne; ty czyste, wspaniałe i szanowne; ty oświecasz góry i doliny i wysokie kurhany, — oświeć mnie... przed całym światem... chrześcijańskim dobrocią, krasą, wdziękami i miłością... Jakie ty jesteś jasne, wspaniałe, przekrasne, żebym i ja była taka jasna, wspaniała, przekrasna...). Przypomina to pod pewnym względem zwyczaj czeremiski modlenia się do słońca o nadanie pięknego czy zdrowego wyglądu dzieciom, mającym bardzo bladą cerę. Czeremisi kładą w takim wypadku na pniu drzewa ofiarę dla słońca, złożoną z jajka * etc., i proszą: „Białe słońce, udziel dziecku kwitnącej twarzy-¹.

P Jak na północy Słowiańszczyzny, tak też i na południu widzimy Ljawne oznakTToiUu słońca. Bułgarji podróżni i_lud,_ pracujący na ^ pofu, gdy "spostrzegą o świcie krąg "promienny, wzbijający się nad horyzont, przerywają podróż czy pracę, wstają, jeśli przed chwilą sie-~dzlóli, TTptoJąc^ odkrywają głowy, pochylają je przed słońcem oraz “ ^ żegnają^-się. Jak twierdzi Kovaćev, rozporządzający obfitym materja-łem z całej Bułgarii, radosne^{2 3 4 5 6 7 8 9} witanie wschodzącego słońca (znakiem krzyża) jest w tym kraju zupełnie powszechne. Z drobnych szczegółów, tu należących, możnaby podkreślić, że nn. nowozaśluhiona kobieta bułgarska, uroczyście prowadzona rankiem po pokładzinach ^ do rzeki, źródła lu.b"studni po wodę, musi, zanim jej zaczerpnie, ude-_ rzyć pokłon przed słońcem. — Iw Serbochorwacji lud żegna się wobec wschodzącego słońca; i tam znane są w niektórych krajach charakterystyczne formułki, odmawiane w chwili wschodu; więc np. chłop z Policy, żegnając się na widok słońca, mówi: Svitlost bożja bila mi na pomoći! — Dobrem uzupełnieniem tylko co podanej wiadomości o kłanianiu się słońcu przez nowozaślubioną Bułgarkę mogłaby być informacja o nakazie, dawanym przez Serba córce wychodzącej zamąż, a zalecającym jej pomodlić się „do sprawiedliwego Boga i do

jasnego słońca na wschodzie", co nam przytem dokładnie przypomina „Pouczenie" Włodzimierza Monomacha (ob. § 356) \

358. Słonce często bywa nazywane przez Słowian świętem albo bożem; do tychi jednakże określeń nie należy przykładać szczególnej ~" wagtT"podobnie nazywa lud bardzo wiele przedmiotów, posiadających całkiem nikłe znaczenie w religijnem życiu. Nieco ważniejszy jest szczegół następujący. Małorusini z Pokucia, Podola, Polesia i t, d., a także Białorusini mają zwyczaj przed wypowiedzeniem czegoś nieskromnego oddać pierwej szacunek, należny istotom czy zjawiskom najbardziej przez nich czczonym, oraz osobie, do której przemawiają; służą zaś do tego celu ustalone przez tradycję formułki, różniące się nieco zależnie od okolicy oraz — zapewne— od używających ich osób i t. p.; otóż, o ile mi wiadomo, formułki te bardzo rzadko zapominają o słońcu (wyjąwszy wypadki, kiedy bywają używane wieczorem czy w nocy wobec ognia). Brzmią takie tradycyjne wstępy do przemówień np. w sposób następujący: „Uczciwszy słoneczko boże, dzień dzisiejszy, obrazy święte i was...“, „Uczciwszy słoneczko święte, i obłoki (?) święte, i obrazy święte, i was szanownych..." lub „Szanuję Boga świętego i słońce święte..." czy też „Uszanowawszy jasne słońce na niebie, was i Boga miłego..." albo „Szanując niebo, i ziemię, i słońce, i was..." etc. (Wieczorem mówi się: „Szanuję światło święte...", „Szanuję Boga świętego, światło święte, wieczór święty i was...").

' Na Małorusimiejednokrotnie pozntem notowano pogląd, że słońce { jest twarzą B-pga. Jakieś kojarzenie słońca z Bogiem (mieszkającym '"przecież „w niebiosach") zdradzają też niektóre motywacje zakazów wymienionych poniżej, w tymże paragrafie; tak pospolity zakaz po-/'"fazywania słońca palcem uzasadniają Łużyczanie obawą, by Bogu i nie wykłuć oczu (podobnie zresztą objaśniają identyczne zakazy,

Lobowiązujące w stosunku do księżyca i gwiazd); ściśle odpowiadają temu wierzenia: bułgarskie, głoszące że słońce jest bożem okiem², i małoruskie oraz syberyjsko-wielkoruskie, według których, gdy słońce \ świeci, to „Bóg patrzy z nieba". Nabiera zaś to szczególnego za-^ar wienia w świetle pospolitych śród Słowian bułgarskich i ruskich wierzeń, głoszących, że samoż słońce ma oko lub oczy, któremi widzi, co sie dzieje na świecie (w związku z tem zakaz wyrzucania ‘śmieci w stronę wschodu oraz w stronę słońca, świecącego w danej chwili na niebie, motywują kobiety bułgarskie obawą zaprószenia mu oczu).

Bardziej pouczające jest nazywanie słońca bogiem albo mie- ¹

1

Ale informacja to bardzo niepewna. Podaje ją H. Machał (Nakres slovan-skeho bajeslovi, r. 1891, str. 49), powołując się na Afanasjeva: jednak u ostatniego na wskazanej stronicy wcale jej nie znalazłem.

* Podobnie dla starożytnych Indów słońce było okiem Yaruny, dla Iranów — okiem Ahuramazdy, dla Germanów — Odina i t. d.

2

Pełny tekst podaje P. Ćubinskij, Trudy etnograf.-statistićeskoj ekspedicii v zapadno-russkij kraj, t. 1, zesz. 1, r. 1872, str. 93.

3

⁸ Porówn. z tem zaklęcie odmawiane u nas w Kieleckiem w celu odpędzenia chmur i deszczów, zawierające zwrot do słońca: „Pokazze się, słonecko, dam ci białe jajecko! Położę cię (zapewnie mylnie, zamiast pierwotnego', je) na dębie i t. d.“.

4

Zbiór wiadomości do antropologii krajowej, t. 3, r. 1879, dz. 3, str. 57.

5

* Ze wschodzące słońce witane jest przez lud (sc. przez dorosłych wieśniaków) z radością, o tem mówi wyraźnie tylko Kovaćev; w innych źródłach podobnej wiadomości nie zauważyłem. Znajduje ona jednak jeśli nie potwierdzenie, to w każdym razie pewne poparcie w opisywanem parokrotnie z Rusi zachowywaniu się dzieci chłopskich wobec wschodzącego słońca. Pastuszkowie ruscy mają mianowicie zwyczaj, wypędziwszy przed świtem bydło na pole, sadowić się rzędem obok

6

siebie i z twarzami obróconemi ku porannej zorzy wywoływać słońce zapomocą

7

naiwnych piosenek. Gdy zaś się ukaże, wtedy „cieszą się tak bardzo, jakgdyby je

8

po raz pierwszy ujrzeli" i, śpiewając jeszcze do słońca, rozpoczynają bieganinę, zabawy etc. (W ich pieśniach jest m. i. zawarta obietnica ofiarowania słońcu miodu, co znajduje odpowiednik w polskich i innych baśniach mitycznych, według których

9

słońce żywi się miodem. Zachodzi tu oczywiście kojarzenie się barw słońca i miodu).