Image (111)

118

LfcN SCO 11

Tabela 4.2 Kryzysy zlmnowojenne

1948-1949	Berlin	ZSRR, USA, Wielka Brytania
1954-1955	Kryzysy w Cieśninie Tajwańskiej	USA, ChRL
1961	Berlin	ZSRR, USA, NATO
1962	Kuba	ZSRR, USA, Kuba
1973	Wojna arabsko-izraelska	Egipt, Izrael, Syria, USA, ZSRR
1983	Manewry Able Archer	ZSRR, USA, NATO

1969-1979: rozwój i załamanie się odprężenia

W stadium zwanym okresem odprężenia (detente) obydwa supermocarstwa usiłowały zarządzać wzajemnymi relacjami na drodze negocjacji i porozumień. Na Zachodzie architektami odprężenia byli prezydent USA Richard Nixon i jego doradca Henry Kissin-ger, jednocześnie rzecznicy zbliżenia chińsko-amerykańskiego. Nowy etap relacji między ZSRR a USA nie oznaczał końca konfliktu politycznego, każda ze stron starała się bowiem realizować własne cele polityczne, będące po części - jak się wkrótce okazało ~ nie do pogodzenia z aspiracjami strony przeciwnej. Obie strony podtrzymywały poparcie dla zaprzyjaźnionych z nimi reżimów i ruchów politycznych, tymczasem w Trzecim Świecie lulu le obfitowały w rewolucje i powstania (zob. tabela 4.3). Jak dalece super-moemslwn mogły kontrolować swych sojuszników i jak głęboko angażowały się w zo-howią/.miiu wobec nich, pokazuje przypadek wojny arabsko-izraelskiej z 1973 roku, klóru wplątała Siany Zjednoczone i ZSRR w potencjalnie niebezpieczną konfrontację.

Waszyngton uważni radzieckie poparcie dla ruchów rewolucyjnych w Trzecim Świetle za przejaw dwulicowości. Moskwie zarzucano pomoc dla rewolucji w Etiopii w 1975 roku zdaniem niektórych będącą istotną przyczyną załamania się odprężenia lo znów rolę, jaką ZSRR odegrał w Angoli w 1978 roku, Do amerykańskich pretensji dotyczących działań Związku Radzieckiego w Trzecim Świecie dołączały oskarżenia, że Moskwa wykorzystuje porozumienia na temat kontroli zbrojeń w celu zdobycia przewagi wojskowej - zwiększanie potencjału miałoby więc następować równolegle do wzrostu wpływów politycznych. Moskwa miała odmienną perspektywę, opartą na własnych założeniach co do zakresu i celów odprężenia. Pozycję USA mogły osłabiać także inne wydarzenia, takie jak obalenie w 1979 roku szacha Iranu, kluczowego w tym regionie sojusznika Zachodu, którego zastąpił teraz wojowniczy rząd fundamentalistów islamskich, równie zresztą wrogi wobec Związku Radzieckiego, jak i Stanów Zjednoczonych.

Przełomowym momentem w stosunkach Wschód-Zachód okazał się grudzień 1979 roku. NATO, dostrzegając głęboką nierównowagę sił w Europie, domagało się wówczas redukcji radzieckich rakiet, a gdy negocjacje w tej sprawie nie przynosiły skutku, zdecydowało o rozmieszczeniu w Europie naziemnych wyrzutni pocisków Cruise i rakiet Fershing II. W tym samym miesiącu wojska radzieckie wkroczyły do Afganistanu, by wesprzeć zaprzyjaźniony ruch rewolucyjny. Krok ten spotkał się z gwałtownym potępieniem ze strony Zachodu i Trzeciego Świata, a sama interwencja przerodziła się w długotrwały, krwawy konflikt, porównywany nieraz z amerykańską wojną w Wietnamie.

Historia stosunków międzynarodowych w latach 1945-1990

Tabela 4.3 Rewolucje i powstania w Trzecim Świecie, 1974-1980
Etiopia	Obalenie Hajle Syllasje	wrzesień 1974
Kambodża	Zajęcie Phnom Penh przez Czerwonych Khmerów	kwiecień 1975
Wietnam	Zajęcie Sajgonu przez północnowietnamski Vietkong	kwiecień 1975
Laos	Przejęcie władzy w państwie przez ruch Patbet Lao	maj 1975
Gwinea Bissau (dotąd kolonia portugalska)	Uzyskanie niepodległości	wrzesień 1974
Mozambik (dotąd kolonia portugalska)	Uzyskanie niepodległości	czerwiec 1975
Wyspy Zielonego Przylądka (dotąd kolonia portugalska)	Uzyskanie niepodległości	lipiec 1975
Wyspa św. Tomasza i Książęca (dotąd kolonia portugalska)	Uzyskanie niepodległości	lipiec 1975
Angola (dotąd kolonia portugalska)	Uzyskanie niepodległości	listopad 1975
Afganistan	Wojskowy zamach stanu	kwiecień 1978
Iran	Objęcie władzy przez ajatollaha Chomeiniego	luty 1979
Grenada	Przejęcie władzy przez Nowy Ruch JEWEL	marzec 1979
Nikaragua	Zajęcie Managui przez sandinistów	lipiec 1979
Zimbabwe (uprzednio kolonia brytyjska)	Uzyskanie niepodległości	kwiecień 1980
Źródło: F. Halliday, The Making of theSecondCold War (Yerso, London 1986), s, 92.

119

Zmusiło to rząd amerykański do głębokiej rewizji odprężeniowego obrazu ZSRR. Administracja prezydenta Cartera znalazła się pod ostrzałem krajowej krytyki, głównie republikańskiej, wykazującej słabość polityki obronnej i zagranicznej (a przy okazji również wewnętrznej) USA. W końcu, w 1980 roku, prezydentem został wybrany Ronald Reagan, zwolennik twardszego kursu w stosunkach Wschód-Zachód, w szczególności na gruncie kontroli zbrojeń oraz konfliktów w Trzecim Świecie.

1979-1986: „druga zimna wojna"

Zapoczątkowany w ten sposób kolejny okres napięć i konfrontacji między supermocarstwami zyskał miano „drugiej zimnej wojny” - przez porównanie do zbliżonych warunków we wczesnym stadium epoki, w latach 1946-1953. W Europie Zachodniej i Związku Radzieckim odżyły obawy przed wojną nuklearną w znacznym stopniu pod wrażeniem

retoryki, administracji Reagana i prowadzonej przez nią polityki. Amerykańskie deklaracje w sprawie broni jądrowej (zob. niżej) oraz interwencje wojskowe na Grenadzie (1983), a później w Libii (1986), zdawały się dowodzić powrotu twardego, wojowniczego kursu. Kontrowersje w kraju i za granicą budziła polityka Reagana wobec Ameryki Środkowej i jego poparcie dla rebelii nikaraguańskich contras. W 1986 roku Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości uznał, że Stany Zjednoczone złamały prawo międzynarodowe, przeprowadzając z pomocą CIA tajne ataki na porty w Nikaragui.