stolarstwo9

4

siąkłe, jest giętsze od suchego; twarde drzewa, jak heban, gwa-jak, są zwykle kruche.

Siła, jaką obciążyć można drzewo bez złamania go, i po której odjęciu ono do pierwotnego kształtu wraca, wynosi zwykle około ²I-i tego ciężaru, jaki sprowadza złamanie się drzewa, przy czem ono wygina się na 7_3G część swój długości.

Łupkość drzewa zależy głównie od prostości jego włókien. Drzewo łatwiej się łupie.w kierunku promieni rdzennych, aniżeli w kierunku słojów pierścieniowych. Do łupkich drzew należą: bukowe, dębowe, jesionowe, olszowe, jodłowe; do niełupkich: grabowe, topolowe, gruszkowe i t. p. Mazery wcale łupać się nie dają.

Wady drzewa. — Soki zawarte w świeżem drzewie, wypełniające włóknistą i koinórkowatą jego tkankę, przez powolne wysychanie sprowadzają pękanie, zwiclirowacenie, zsychauie się i pęcznienie drzewa, na które przy jego użyciu należy szczególną zwrócić uwagę.

Podług licznych doświadczeń, europejskie gatunki drzew, po roku wysychania na powietrzu, zawierają jeszcze '/₄ część swej wagi wilgoci, gdy w stanic świeżym wilgoć w nich połowę wagi stanowiła. Niżej ‘/io części wagi drzewa, ilość wilgoci w niem zawartej nigdy nie spada. Chcąc drzewo lepiej wysuszyć, potrzeba użyć sztucznego ciepła, które gdy jest zawielkie, sprowadza zwykle nagłe zsychanie się drzewa (n. schwinden, fr. rei-raite), którego skutkiem jest pękanie drzewa (n. sprimge, risse, fr. se jendre).

Drzewo wysuszone na powietrzu lub w cieple, leżąc w wilgoci przyciąga ją znowu, z czego powstaje pęcznienie (u. <juellen, fr. gonjier), które gdy nie jest jednostajnem, sprowadza za sobą parzenie się i zwiclirowacenie drzewa (n. toerjen, ziehen, fr. iraeaitler, gauchir, se dejeler, se tourmenter).

Pęcznienie jest tak wielkie, że drzewo w małych kawałkach wysuszone w 1(1 stopniach ciepła i zanurzone następnie w wodę, przybiera z czasem znowu taką objętość, jaką miało w stanie zupełnie świeżym. Stopień zatem pęcznienia zupełnie odpowiada stopniowi zsychania się drzewa.

Pęcznienie i zsychauie się drzewa, nietylko u różnych gatunków, lecz i w lnassic jednego i tego samego drzewa jest rozmaite: w kierunku szerokości włókien daleko jest znaczniejsze, niż w kierunku ich długości; trzy razy większe jest w kierunku słojów współśrodkowych, czyli obwodu pńia, niż w kierunku promieni rdzennych, czyli od środka ku obwodowi drzewa. W kierunku długości włókien pęcznienie jest bardzo małe, bo zaledwie ‘A.,„ część ich długości wynosi; w kierunku szerokości zaś jest znaczne, gdyż dochodzi do '/u części szerokości drzewa. O wielkiej różnicy, zachodzącej pomiędzy pęcznieniem i zsychaniem się drzewa w kierunku długości lub szerokości włókien, przekonać się można najłatwiej na blatach drewnianych do rysowania, opatrzonych listwami na sztorcu (hirnleiaten), u których gdy deski zeschną się po pewnym czasie na szerokość, końce listew sztoi-cowych zwykle z obu stron wystają, gdyż ich długość bardzo mało się przez wyschnięcie zmniejszyła.

Ze wszystkich drzew w stolarstwie używanych, drzewo mahoniowe najmniej podlega zsychaniu się, dobrze się zachowuje, i z tego powodu na dobre ^v ^roby stolarskie szczególniej jest przydatne. Drzewa ścisłe i ciężkie w ogóle mniej się zsychają od innych, z niektóremi wyjątkami, gdyż np. gwajak zsycba się znacznie, gdy tymczasem lekkie i miękkie drzewo cedrowe w daleko mniejszym stopniu skłonność tę okazuje.

Zwiclirowacenie czyli paczenie się drzewa powstaje z niejednostajnego zsychania się słojów. Gdy deska np. wystawiona jest z jednej strony na wpływ wilgoci, z drugiej zaś od niego ochroniona, wtedy wygina się w stronę suchą. To samo ma miejsce z wszelkiemi wyrobami z drzewa, w podobnych warunkach znaj-dującemi się.

Świeże lub mokre drzewo skręca się najłatwiej, gdyż z powodu wielkiej ilości wilgoci, jaką w sobie zawiera, najwięcój się zsycba. Twardo i ścisłe gatunki drzew podlegają w wyższym stopniu paczoniu się , aniżeli miękkie, gdyż dłuższego czasu do wyschnięcia potrzebują. Drzewo dębowe np., z wielu innych względów szacowne, w tym przypadku gorsze jest od lipowego i sosnowego.

Całkowite pnie i inne grube sztuki drzewa wysychają prędzej i nagiej na powierzchni, aniżeli we wnętrzu, z czego powstają pęknięcia idące w kierunku promieni ku środkowi. Rysy na sztor-cach powstające, przeciwnie od środka ku powierzchni pnia się rozchodzą, co stanowi tak nazwane drzewo gwiazdowe (fr. boie giilij, bois eioili).

Jakkolwiek wyżej opisane wady drzewa, jak pęcznienie, zsychanie się, pękanie i paczenie się, zwykle są bardzo szkodliwe we wszystkich wyrobach stolarskich, są jednak przypadki, że z nich korzyść osiągnąć można.    »

Posłużyć one mogą najprzód do gięcia cienkich kawałków drzewa, które jedną stroną przy ogniu trzymane, a z drugićj maczane wodą, wysychają od strony ognia, i przyjmują kształt wklęsły z tój strony.

Klin drewniany wodą zmoczony, pęczniejąc, służy do rozsadzania kamieni.