słowia005

Bajanowi (Menander Protektor, 21). Na większą samodzielność mogli liczyć tylko żyjący daleko ich pobratymcy z północy, którzy odmówili prośbie(!) chagana o pomoc w wyprawie wojennej (Teofylakt Simokatta, Historiae VI, 2, 10-16). Świadczy to o regionalnym zróżnicowaniu współzależności Słowian i Awarów.

Badania archeologiczne potwierdzają, że koczownicy pozostawili do swojej wyłącznej (?) dyspozycji najbardziej im odpowiadającą ekologicznie, położoną strategicznie Nizinę Węgierską. Tam powstało centrum ich władzy nad znaczną częścią Europy Środkowej, wokół którego, zapewne nie bez pomocy Awarów, formowała się słowiańska strefa trybutar-na¹. Nie widać przy tym śladów prób narzucenia otaczającym ich Słowianom wyraźnych wzorców kulturowych. Toteż poza centrum chaganatu oraz obejmującą Czechy, Morawy i Siedmiogród strefą tzw. kultury awarsko-słowiańskiej typowo awarskie znaleziska są raczej rzadkie, co znacznie utrudnia ustalenie zasięgu uzależnionych terytoriów.

To wyraźne rozdzielenie wpływów politycznych i kulturowych sprawiło, że zakorzenieni na swoich terenach Słowianie bez wyraźnego uszczerbku przetrwali dominację oraz późniejszy upadek imperium najeźdźców. Jednak ponad dwustuletnia obecność wspomnianego centrum pośrodku terytoriów słowiańskich przyczyniła się zapewne do podzielenia Słowiańszczyzny na przetrwałe do dzisiaj trzy grupy językowe: Słowian zachodnich, południowych i wschodnich, co miało nastąpić, według językoznawców, właśnie wokresie gwałtownej ekspansji Słowiańszczyzny (H. Popowska-Taborska 1997, s. 95).

Znamy tylko jedną próbę usamodzielnienia się osiadłych w pobliżu awarskiego centrum Słowian. Jej motorem był „obcy” o rozwiniętych cechach przywódczych i odpowiednim doświadczeniu. Frankijski przybysz Samo, bardzo „uzdolniony w walce” (Fredegar, IV, 48) zdołał około 623 r. skupić wokół siebie i zmilitaryzować mieszkańców Kotliny Czeskiej i/lub Moraw, których w 626 r. pchnął do otwartego buntu przeciw Awarom, osłabionym klęskąpod Konstantynopolem. Wykorzystując frustrację dążących do usamodzielnienia się „synów Hunów” (Fredegar nazywa Awarów Hunami) i Słowianek zorganizował ich w armię, która uwolniła znaczną część Słowian spod władztwa chaganatu, a w 631 r. pokonała również Franków Dagoberta. Powstała efemeryczna struktura terytorialna, której przez ponad trzydzieści lat udało się utrzymać względną niezależność od obu potężnych sąsiadów. Ten sukces przyciągał doraźnych sojuszników, którzy, tak jak serbski „książę” Derwan, „poddali się ze swymi ludźmi królestwu Samona” (Fredegar, IV, 68). Samonowi nie udało się jednak przekształcić swojego charyzmatycznego przywództwa we względnie stabilną władzę dynastyczną. Jego rządy nie doprowadziły też do widocznych zmian kulturowych, co każe wnosić, że sam uległ szybkiej slawizacji.

Inny wymieniony w źródłach przywódca słowiański to „książę” o znów obco brzmiącym imieniu Nevulos, pod którego dowództwem 20.000 Słowian z Macedonii, zmuszonych czy namówionych przez cesarza Justyniana II (panującego w latach 685-695 i 704-711), przesiedliło się całymi

1

Również badania archeologiczne w Bułgarii wskazują, że osadnictwo słowiańskie otaczało zająte przez Protobułgarów centrum, położone wokół Pliski (por. Y.Fiedler 1996).