skanuj0060 (2)

2. PROSTA METODA ROZPOZNANIA SUBIEKTYWNEGO OBRAZU RODZINY DZIECKA (RYSUNEK RODZINY)

2.1. Rysunek jako badawcza metoda projekcyjna

Projekcja jest jednym z bardziej wieloznacznych pojęć w psychologii. Metody projekcyjne opierają się na projekcji rozumianej jako sposób spostrzegania i reagowania na bodźce zewnętrzne zawsze uwarunkowany cechami osobistymi osoby spostrzegającej (por. Płużek, 1966). Można zatem powiedzieć, że celem badania projekcyjnego jest uzyskanie wglądu w psychikę człowieka dla wydobycia różnorodnych jej treści wyznaczających stosunek badanego do siebie i do otaczającej go rzeczywistości (por. Rembowski, 1986).

Projekcja, jako proces eksternalistyczny, jest u dzieci nieco trudniejsza do u-chwycenia i zrozumienia niż u dorosłych. Jak słusznie zauważa Rembowski (1986), podstawowa trudność wynika tu z faktu, że dziecko nieustannie się rozwija, a jego rozwój polega na ciągłym przenikaniu się dwóch procesów: dojrzewania i uczenia się. Sprawia to, że zjawiska z zakresu obu tych procesów uzewnętrzniają się często w postaci nie wskazującej wyraźnie na przynależność do określonego spośród nich. Niektór2y psychologowie stawiali pod znakiem zapytania celowość przeprowadzania tego typu badań u dzieci. Jednak przytoczone przez Rembowskiego (1986) wyniki poszczególnych analiz w tym zakresie okazały się pozytywne.

Sposób badania i interpretacji rysunku rodziny przedstawiony w tym rozdziale opiera się głównie na opracowaniu M. Braun-Gałkowskiej (1985) a także na własnych doświadczeniach w tym zakresie, wyniesionych z pracy poradnianej autorki.

Rysunek rodziny pozwala na zebranie wielu informacji nie tylko o badanym, lecz również o jego relacjach rodzinnych. W tym teście poznajemy miejsce dziecka w rodzinie nie takie, jakim jest obiektywnie, ale takie, jakie dziecko samo sobie przypisuje. A to właśnie w pracy psycho-pedagogicznej jest ważniejsze. Rysunek dociera do nieuświadomionych motywów i nieświadomych sposobów radzenia sobie z sytuacjami trudnymi. Jednak by nauczyć się dobrze wydobywać te informacje z rysunku, należy nie tylko zrozumieć ogólną zasadę metod projekcyjnych i poznać sposób interpretacji, lecz jeszcze - nabrać doświadczenia w tym względzie. Dopiero przez porównanie wielu rysunków można nabrać wprawy w ocenie poszczególnych aspektów rysunku. Łatwiejszym staje się określenie, czy np. nacisk kredki jest "silny" czy "słaby", czy kreska ma rozmach "duży" czy "mały" itp.

Przed przystąpieniem do szczegółowej analizy zasad interpretacji formalnej i treściowej rysunku warto prześledzić pokrótce samą technikę badania. W pierwszej kolejności należy zadbać o nawiązanie dobrego kontaktu z dzieckiem. Nie można więc żałować czasu na wprowadzenie korzystnego dla badania nastroju i na pozyskanie zaufania dziecka. Dla dzieci rysowanie jest zajęciem naturalnym, łubianym, dlatego sam rysunek staje się nieraz sposobem na rozładowanie napięcia. Pomoce do badania to kartka gładkiego papieru i cały komplet kredek. Niedopuszczalne jest używanie linijki i gumki. W razie potrzeby należy wyjaśnić, że nie interesuje nas sam rysunek pod względem wartości artystycznej oraz że nie będzie oceniany, jak na lekcjach plastyki. Jeżeli dziecko chce coś w rysunku zmienić, może przekreślić to, co mu się nie spodobało.

Istotnym elementem testu jest obserwacja dziecka w czasie badania, którą należy prowadzić dyskretnie, tak, żeby nie peszyć badanego. W obserwacji trzeba wziąć pod uwagę i zanotować: kolejność rysowania postaci, czas poświęcony poszczególnym osobom, szczególną staranność przy niektórych elementach rysunku, ewentualne komentarze i uwagi słowne a także bezsłowne przejawy emocji.

Na zakończenie badania ma miejsce rozmowa o rysunku, która jest równie ważna jak obserwacja w trakcie rysowania. Rozmowę zaczynamy od pochwalenia rysunku. Potem prosimy, żeby dziecko opowiedziało o tym, co narysowało. Rozmowę podtrzymujemy pytaniami, lecz w taki sposób, by miała ona charakter swobodnej wymiany zdań. Bardzo ważne są tu odpowiedzi dziecka na pytania o identyfikację poszczególnych osób, które porównujemy z informacjami o faktycznym składzie osobowym rodziny. Uzyskany w ten sposób materiał jest wystarczający do pełnej analizy, którą przeprowadza się w kilku etapach.

2.2. Cechy psychospołeczne dziecka odzwierciedlone w rysunku

Interpretacja formalna

Pierwszą czynnością, jaką należy wykonać przystępując do właściwej interpretacji rysunku, jest określenie, czy poziom przedstawionych na nim postaci ludzkich odpowiada wiekowi dziecka. Szczegółową charakterystykę wskaźników rozwoju rysunku człowieka u dzieci podaje m.in. B. Homowski (1982). W tym miejscu wystarczy przytoczyć ogólne kryteria oceny poziomu rysunku. Postacie ludzkie pojawiają się na rysunkach dzieci w wieku 3-4 lat Są one wówczas przedstawiane jako głowonogi. Na wiek 5-6 lat przypada okres, uproszczonego schematu. W rysunkach postaci pojawia się ubiór. U dzieci 7-11 - letnich rysunek wchodzi w okres schematu, w którym głowa przyjmuje kształt owalu, usta z kreski przechodzą również w owal. W 9 roku życia występuje zaznaczenie stawów i wcięcia w pasie, w 10 roku życia - wzrasta liczba postaci rysowanych z profilu. Po okresie schematu następuje okres realizmu. Niestety wówczas rysunki często zaczynają tracić swój wdzięk a dzieci rysują coraz mniej chętnie.

Jeżeli poziom wykonanego rysunku nie zgadza się z wiekiem dziecka (por. Aneks: ryś. 5), należy zbadać przyczynę takiego stanu rzeczy. Może to być Obniżony poziom intelektualny, zaburzona lateralizacja lub zaburzenia emocjonalne.

13