IMG52

f f»'f^{e za}fB publikowaniem naukowym [Shadholt im. 2006. s. |K

Z tych prac można wyciągną dwa wnioski:    ¹

* ^^czcn' publikują głównie w tym celu, aby być czytanym i cytowanym, w znacznie mniejszym stopniu dla osiągania bezpośrednich dochodów w postaci honorariów au. torskich". Udostępnienie publikacji poza systemem publikowania tradycyjnego, blo. kującym dostępność do publikacji przez zbyt wysokie koszty prenumeraty, pozwala na zwiększenie wskaźników wpływu (Impacl Factor), czyli liczby cytowań uzyskanych wi wpływowych publikacjach naukowych.

' Slaby rozwój OA utrudnia dostęp uczonych do potencjalnie ważnych informacji w przy. padku, gdy ich instytucje nie prowadzą prenumeraty odpowiednich publikacji. Mo*, liwość dostępu jest więc zależna od zamożności instytucji, przez co dystans do opty. malnej sytuacji pełnego dostępu waha się, od nieistotnego w bogatych instytucjach, do dramatycznego w ubogich ośrodkach badawczych. To z kolei oznacza, że wiele wyni-ków badań nie jest rozpowszechnianych w optymalny sposób, więc nie docierają one do wielu zdolnych uczonych. Sytuacja, w której na opłacany dostęp do wyników badań naukowych mogą sobie pozwolić tylko najbogatsi, stanowi poważny bodziec do zmian w kierunku OA [Guedon 2006, s. 28J.

Połączenie nowych technologii informatycznych, w tym przetwarzania danych maso-wych oraz zasobów informacji w postaci publikacji naukowych, daje nowe możliwości, trudne do wyobrażenia nie tylko w środowisku publikacji tradycyjnych, ale także współ-czesnych systemów online. czyli w czasach, gdy dalece me wszystkie dane są udostęp-niane jako OA Możliwości te dotyczą nie tylko cyfrowego publikowania, funkcjonowania komunikacji naukowej, ale także sposobu realizacji badań naukowych w ogóle.

W związku z tymi korzyściami należy spodziewać się szybkiego rozwoju publikowania OA w różnych jego przejawach. OA powoduje powstawanie uniwersalnego dobra publicznego: im wyższej jakości informacja jest udostępniana, tym dobro publiczne jest większe [Hess, Ostrom 2006, s. 13].

Nie tylko to jednak jest efektem rozwoju mchu OA. Według ClifTorda Lyncha, głównym wkładem OA w funkcjonowanie komunikacji naukowej jest gruntowna rekonceptualiza-cja sposobów korzystania z publikacji naukowych jako efektu badań naukowych [Lynch 2006a, s. 193]. W rekonceptualizacji tej bezpłatne udostępnianie publikacji naukowych nie jest najważniejszym elementem; również w tradycyjnym systemie komunikacji naukowej biblioteki naukowe zapewniają użytkownikom bezpłatny dostęp do posiadanych materiałów. OA powoduje gruntowną zmianę ról pośredników - wydawców i bibliotek.

Są oni zastępowani przez samych autorów (pracowników nauki), wspieranych przez IIN i wdrażających nowe technologiczne, organizacyjne i prawne modele publikowania. W rezultacie dostęp do materiałów umieszczanych w sieci staje się globalny, a dotychczasowi pośrednicy uporczywie poszukują dla siebie nowych ról (zob. p. S.l).

4.2. Tworzenie metadanych

Jak już wspomniałem, metadane mogą być tworzone, najogólniej rzecz ujmując, przez człowieka lub automatycznie, bez jego udziału lub z udziałem ograniczonym. W pierwszym przypadku powstają one na poziomie serwisów GBC, w drugim chodzi często

* BBI ^d° ^odk'^yci* ⁿ‘"*°^weBo 1 S

I-    "“J«    naukowymi

0    efekt pracy wyszukiwarek globalnych. To, w jaki sposób powstają zależy od tradycji dyscypliny, której dotyczą dane, rodzaju zasobu informacji, posiadanych lub dostępnych narzędzi oraz oczekiwanych cfektów. Często są to prace zespołowe, wykorzystujące różne metody i narzędzia.

Według badań przeprowadzonych wśród naukowych bibliotek amerykańskich, meta-dane najczęściej tworzy się manualnie, co nie jest wynikiem zaskakującym, ze względu na to, że to właśnie biblioteki naukowe dysponują najlepiej wyszkolonym i doświadczonym personelem. Na 68 badanych bibliotek tylko jedna tworzyła mciadanc całkowicie automatycznie; 9 bibliotek łączyło obie możliwości, a 16 do automatycznie utworzonych metadanych wprowadzało ręczne poprawki. Tworzenie metadanych jest funkcją często wykonywaną we współpracy między instytucjami, o czym świadczy fakt, że 52% bibliotek przyjmowało metadanc z instytucji współpracujących, a 29% również od dostawców dokumentów. 73% bibliotek korzysta z konwersji metadanych [Ma 2007, s. 12],

Metadanc tworzone są także automatycznie przez wyszukiwarki internetowe, podczas indeksowania treści obiektów Web. Wówczas cały tekst dokumentu stanowi jego reprezentację. Takie metadane nazywane są czasem metadanymi nicustrukturyzowanymi, w odróżnieniu od tworzonych manualnie, z wykorzystaniem skomplikowanych i wielopoziomowych struktur danych. Nazwa ta może być myląca, gdyż wyszukiwarki również tworzą struktury w swoich zasobach indeksowych [Battellc 2006, s. 22], Metadane, powstające w wyszukiwarkach, stają się podstawą współczesnego wyszukiwania informacji wGBC (zob. p. 2.8).

Duża część metadanych administracyjnych i strukturalnych jest tworzona przez pracowników technicznych, najczęściej tych samych, którzy digitalizują czy w inny sposób tworzą prymame obiekty cyfrowe (dane). Tego rodzaju metadane mogą być również stosunkowo łatwo tworzone automatycznie. Inaczej wygląda sytuacja metadanych opisowych, podobnych do tradycyjnych opisów bibliograficznych.

W latach ubiegłych częste były opinie, że tworzenie metadanych opisowych jest zajęciem typowo intelektualnym, a więc właściwym wyłącznie człowiekowi [Milstead, Feldman 1999], Trudno sobie było wyobrazić bardziej efektywny sposób tworzenia surogatów dokumentów, o bogatej strukturze wewnętrznej i odzwierciedlających różnorodne relacje bibliograficzne. Brano pod uwagę dwie grupy twórców metadanych:

*    autorów zasobów, na przykład stron Web; zaletą tego rozwiązania jest rozproszenie prac: metadane powstają tam, gdzie dane;

•    osoby zawodowo zajmujące się katalogowaniem i indeksowaniem, a więc bibliotekarzy

1    specjalistów z zakresu informacji. Nie brak im profesjonalizmu i umiejętności, więc można spodziewać się opisów dobrej jakości. Jednak bardzo szybko okazało się, że zasobów Internetu przybywa tak szybko, że ich pełne skatalogowanie przez specjalistów jest fizycznie niemożliwe.

Stosunkowo dogodna jest sytuacja, gdy twórca obiektu cyfrowego sam go udostępnia wraz z metadanymi (na przykład w bibliotece cyfrowej lub repozytorium). Jest to szczególnie przydatne w przypadku zestawów danych, dla których twórca posiada wyłączną wiedzę o ich przydatności, wartości i zawartości, a automatyczne indeksowanie utrudnione jest przez brak informacji tekstowej.

Czasami podczas tworzenia metadanych współpracują ze sobą twórca zasobu i specjalista z zakresu tworzenia metadanych. Ten pierwszy może przygotowywać podstawowy, pierwszy szkic rekordu metadanych, tworząc elementy, co do zawartości których nie ma wątpliwości. Bibliotekarz może uzupełniać lub kontrolować rekordy metadanych dla zapewnienia jednolitości opisów i ich zgodności z przyjętymi zasadami.

TWórcy obiektów cyfrowych, podczas tworzenia metadanych wspomagani są przez różnego rodzaju narzędzia, ułatwiające te procesy. Są to zarówno narzędzia dostępne bezpłatnie, jak również tworzone przez firmy komercyjne. Można wyróżnić kilka rodzajów tych narzędzi:

149