IMG!44

270

'-ZlourifL >i

■ S»

podczas uczty obejmpjąc różne biesiady, przeciwstawiające się _Vv nemu ucztowaniu: pośród Lotofagów, Cyklopów, u Kirke oraz w $ ^ de umarłych. Na Itace zwykły posiłek świniopasa zostaje prze^ stawiony haniebnej uczcie załotników, którzy ograbiają a nieobecnego herosa. Ich rzeź podczas uczty stanowi kulminuj końcowej fazy akcji tej biesiadnej epiki. Występując w trakcie ||t poeta roztacza imaginacyjną grozę innej uczty, w której uczestnicz^ duchem słuchacze: to ich salę ogarniają ciemności, to mięso, które jedzą, jest splamione krwią, tryskającą na ściany i belki sufitu, pośród krzyków i lamentu (Odyseja, 20,345 n.).

Odyseja buduje w miejscu, w którym jest recytowana, strukturę narracyjną, wciągąjąc swych słuchaczy w akcję epicką; jest przedstawieniem poetyckim przygotowanym na ucztę i czerpiącym z niej materiał opowieśd. W ten sposób publiczność uczestniczy w narracji od wewnątrz; zarówno poeta, jak i słuchacze stanowią część dwoistego wydarzenia — opowiedzianego i przeżywanego. Rola tej poezji w uni-wersum wspólnego ucztowania polegała na „uobecnieniu” uczestnikom znaczenia społecznego rytuału, w jakim brali udział.

Ta uczta herosów nosi już wiele cech charakterystycznych późniejszych greckich rytuałów wspólnego ucztowania. Z jednej strony jest połączona „zewnętrznie” ze społeczną funkcją wojny, a z drugiej — na poziomie wewnętrznym” wiąże się z przyjemnością (euphrosyne). VI kontekście poezji heroicznej uczta staje się formą wypowiedzi, dostosowaną do prezentacji w ramach wspólnej biesiady i do interakcji z tym, co się podczas tej biesiady rozgrywa. Świat przedstawiony jest jednak tylko częściowo związany z wymogami wspólnoty; brak wielu cech typowych dla późniejszych rytuałów socjalizacji.

CZŁOWIEK ARCHAICZNY

Zwyczajowo uważa się, że wspólne ucztowanie w czasach historycznych ma dwie cechy wyróżniające: przyjmowanie pozycji półleżącej (zamiast siedzącej) i rozdzielenie czynności związanych z jedzeniem od picia. Obie te cechy wpisują się w szerszy proces rozwoju wspólnego ucztowania w Grecji początku epoki archaicznej.

j półleżąca jako element ogólnie przyjętego zwyczaju jest po poświadczona w Księdze Amoaa w odniesieniu do mieszkaft-8 i*e^rnarii w VIII wieku p.n.e. (Amos, 6,8-7). Być może Grecy przejęli I ‘‘ferro? z kultury fenickiej. Pierwsze bezpośrednie świadectwo i słjępowania tego zwyczaju w Grecji pochodzi z końca VII wieku 1 ^sztuce koryncldej i u Alkmana); można jednak udowodnić, że prak-| ^ ta istniała już od stulecia¹. Mamy tu do czynienia z fundamentalną | JLjaM obyczajowości, wpływającą na organizację grupy. Rozmieszczenie | jjjgadników na sofach pod ścianami (parami lub pojedynczo) wyznaczało i jfjostrzeń biesiadną, a więc i liczbę uczestników*. Megaron zamienił się i ąozulroń, specjalną salę zaprojektowaną na określoną liczbę sof, I j drzwiami przesuniętymi w lewą stronę. Liczebność grupy ograniczała I „tożliwość komunikacji między przeciwległymi krańcami sali Nąjbar-[ dziej typowe były układy siedmiu, jedenastu lub piętnastu łóż dla czter-f jastu do trzydziestu mężczyzn.

Pojawienie się tego rodzaju organizacji przestrzeni możemy łatwo wytropić w architekturze świeckiej i religijnej doby klasycznej oraz w architekturze grobów etruskich, które stanowią najlepszy wskaźnik archeologiczny wpływu Greków na obyczaje biesiadne innych kultur starożytnych. Co ważniejsze, był to fragment szerszego procesu rozwojowego, który miał doprowadzić do powstania wąskich grup i wypracowania wyspecjalizowanych rytuałów

Jeden z nich dotyczy rozdzielenia jedzenia od picia. Wspólne ucztowanie dzieli się w okresie historycznym na deipnon, podczas którego jedzono i pito, oraz symposum, który eksponował rolę wina, pitego do małych ciastek. Deiprum jest zjawiskiem, o którym przed okresem hellenistycznym mało się mówi, jednak wydąje się, że był bardzo prosty i słabo zrytuaUzowany (z wyjątkiem szczególnych ceremonii religijnych, kiedy obowiązywały pewne zakazy). Dopiero sympoąjon zaowocował wypracowaniem swoistego dyskursu i rytuałów społecznych.

Wokół sympozjom rozwinęło się złożone wyposażenie wnętrza. Andron mógł mieścić pewne stałe urządzenia, pokrycie podłogi i sy-

1

por. M. Dentzer, skłania się on do datowania wprowadzenia lego zwyczaju w Grecjlna VII wiek <Ja zaś w przygotowywanym do druku artykule na temat pucharu Nestora proponuję cofnięcie tę} daty do VIII stulecia).

g w kwestii przestrzeni sympozjainej por. Bergąuiat, 1989;