IMGX36 (4)

cxxn OSJAN

Osjana przywodził filozofowi na pamięć Tassa, Miltona i Klopstocka. Osjan był dla Hegla przykładem romantycznego eposu, który ma za podstawę ustną poezję ludu.

Dramatyczna trylogia niemieckiego romantyka, barona Fryderyka de la Motte-Fouque^łg)o, Der Held des Nordens (1808—12) (Bohater Północy) upowszechniła skandynawską formę imienia późniejszego, germańskiego Siegfrieda — Sygurd. W pierwszej części trylogii, zatytułowanej Sigurd, der Schlangetodter (Sygurd, zabójca smoka), znajdujemy dedykację dla Fichtego. To znamienne. Fichte odegrał dużą rolę w obudzeniu pruskiego patriotyzmu w czasie wojen z Napoleonem. Bohater skandynawskiej mitologii stawał się w ten sposób symbolem narodowego wyzwolenia. Fouąue przed Ryszardem Wagnerem pokazał w teatrze scenę kucia miecza dla Sygurda! Zauważmy mimochodem, że drugie imię Irydiona, po skandynawskim dziadku, Sygurd, brzmiało podobnie symbolicznie dla Polaków w latach między powstaniem listopadowym i styczniowym.

W Polsce już Tadeusz Czacki w dziele O litewskich i polskich prawach (1800) pisał o patriotycznej roli starodawnych, ludowych, „święconych śpiewaków”: „Bardy, druidy lub skaldy śpiewali o powinnościach wodzów i żołnierza, o sromocie klęski, a świetności zwycięstwa...”. Nazywał Osjana Homerem szkockim i uważał jego Pieśni za źródło wiadomości o życiu, moralności i dziejach narodowych. Najciekawsza — nie merytorycznie, lecz historycznie — jest uwaga o związku polskiego prawodawstwa z sagami i poezją skandynawską: „Znajduję w sagach, czyli powieściach, wszelakiego rodzaju pieśniach północnych wiele źrzódeł, naszych ustaw, które w ciągu dzieła ukażemy”. Dwu skróconych przekładów Eddy dokonał Joachim Lelewel (1807, 1828). Poezją narodów północnych zajmował się K Brodziński i L. Borowski. Stanisław Jaszowski w lwowskiej «Pszczółce Polskiej# (1820) opublikował szkic o poezji bardów. Jan Łobojko ogłosił w roku debiutu Mickiewicza książkę Rzut oka na starożytną literaturą skandynawską. Ze względu na skojarzenie w drugiej części Wstępu stylu skandynawskiej sagi ze stylem Pieśni Osjana warto przytoczyć z tej pracy następujący fragment:

Nie mniej zajmującym będzie porównanie poezji skaldów z pieśniami bardów, którzy talenta Makfersona i sławę angielskiej literatury tak głośnymi uczynili. To porównanie przyniósł uczonemu światu w r. 1784 sławny niemiecki poeta M. Denis przy tłumaczeniu pieśni Osjana i Syneda; w r. zaś 1813 P. F. Magnusen napisał także zaspokajającą materię o podobieństwie pieśni Osjana z pieśniami Eddy.

Maurycy Mochnacki w głośnym artykule w «Dzienniku Warszawskim# (1825) uznał mitologię skandynawską, obok starożytności słowiańskich i ducha wieków średnich, za jeden z trzech głównych żywiołów narodowej poezji polskiej. Edward Dembowski z powodu Nibelungów pisał w 1842 r. o nowych formach epickich, które się ukazały, gdy na scenę historii wystąpiły ludy germańskie:

Z napływem partych żądzą podbojów ludów Północy na pyszną grecką oświatę, potęgę Rzymian, ze zmianą wyobrażeń świata poezja uległa odrodzeniu. Epopeja więc takoż przybrała nową postać, (którą) w różnych odcieniach, ballady i śpiewów kastylijskich, Osjana dum ponurych, włoskich Tassa i Ariosta pieśni, (w) słowiańskich poważnych i pełnych uroku przedmiotowości natchnieniach i germańskich ludów pieśniach.

Wierszowany przekład Voluspy ogłosił L. Wszędobylski (Aleksander Połujański) (Bukiet literacki, 1851).

Wracając do Ampere’a, trzeba pamiętać, że on nieraz z urzędu zajmował się zabytkami piśmiennictwa skandynawskiego i starogermańskiego. Wspomniana rozprawa o starożytnej literaturze skandynawskiej była jego inauguracyjnym wykładem przy objęciu katedry po sławnym