lichtarski (41)

81_3- Formy prłwno-otgłaiMcyjnc przedtiębiontw i idi pntekm*keau_ _

Można powiedzieć, że z upływem lat, szczególnie zaś w okresie przejścia do gospodarki rynkowej od 1990 roku poczynając, zarówno samodzielność, jak i samofinansowanie przedsiębiorstw państwowych miały charakter narastający i zbliżały jc do statusu przedsiębiorstw prywatnych. Należy tu podkreślić zwłaszcza wyposażenie przedsiębiorstw państwowych w pełne prawo dyspozycji przydzielonym mu w momencie utworzenia i nabytym w trakcie działania mieniem. Mienie to może być przejęte przez Skarb Państwa jedynie w ramach likwidacji przedsiębiorstwa bądź jego prywatyzacji.

W tej sytuacji główną cechą odróżniającą formę prawno-organizacyjną przedsiębiorstwa państwowego od innych jest samorządność^Wyraża się ona tworzeniem w przedsiębiorstwach państwowych organów samorządu załogi i oddaniem w ich ręce decyzji w najważniejszych sprawach dotyczących działalności przedsiębiorstwa. Organami samorządu załogi przedsiębiorstwa państwowego są: ogólne zebranie pracowników (delegatów) oraz rada pracownicza.

Do kompetencji ogólnego zebrania pracowników o najbardziej istotnym znaczeniu należy zaliczyć:

—    uchwalanie statutu przedsiębiorstwa,

—    podział zysku osiągniętego przez przedsiębiorstwo w części przeznaczonej dla załogi,

—    uchwalanie planów wieloletnich.

Główne kompetencje decyzyjne rady pracowniczej obejmują natomiast

—    uchwalanie rocznego planu działalności przedsiębiorstwa,

—    podejmowanie uchwał w sprawie inwestycji,

—    wyrażanie zgody na łączenie i podział przedsiębiorstwa oraz dysponowanie (sprzedaż, dzierżawa i wniesienie do spółki) jego składnikami majątkowymi.

—    podział dochodu W7nikowego pozostającego w dyspozycji przedsiębiorstwa,

—    powoływanie i odwoływanie dyrektora.

Biorąc pod uwagę zarówno wymienione, jak nic wymienione kompetencje organów samorządu załogi, można zatem stwierdzić, iż specyficzną cechą polskiego przedsiębiorstwa państwowego, odróżniającą je od innych omawianych w niniejszym rozdziale form prawno-organizacyjnych działalności gospodarczej, jest oparcie i bezpośrednie wynikanie kompetencji zarządczych w przedsiębiorstwie nie ze stosunku własności, lecz ze stosunku pracy. Rozwiązania takie spotykane są w innych krajach (np. tzw. współdecydowanie w RFN), jednakże skalę tego zjawiska, wyrażoną przez kompetencje decyzyjne organów wyłanianych pracz załogę, uznać należy za charakterystyczną dla polskiego przedsiębiorstwa państwowego.

W tym też powszechnie upatruje się ogólnie znanych trudności z przystosowaniem przedsiębiorstw państwowych do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej. Można jc przezwyciężyć albo drogą prywatyzacji (co w omawianym kontekście oznacza zanik formy przedsiębiorstwa państwowego), albo też drogą wzmocnienia pozycji właściciela (lj. Skarbu Państwa) i władzy wykonawczej w przedsiębiorstwie (tj. dyrektora).

83

3.1 Fonny priwno-orpułiiacyjna pnediiębiofłti

Przedstawiona tu charakterystyka dotyczy przedsiębiorstw państwowych działających na tzw. zasadach ogólnych. Specyficzne rozwiązania dotyczą niektórych — wybranych ze względu na rodzaj działalności — przedsiębiorstw państwowych (np. PKP. PLL LOT, banki państwowe) oraz tzw. przedsiębiorstw użyteczności publicznej. Te ostatnie mają na celu bieżące i nieprzerwane zaspokajanie potrzeb ludności i poddawane są większej kontroli organu założycielskiego w związku z odejściem w ich przypadku od zasady samofinansowania i dotowaniem ich działalności.

W związku z odbudową struktury samorządu terytorialnego w Polsce część przedsiębiorstw państwowych została poddana tzw. komunalizacji Oznacza to wyłączenie mienia tych przedsiębiorstw z majątku ogólnonarodowego i przekazanie go w dyspozycję organów samorządu (rady gmin). Dla przedsiębiorstw komunalnych nie przewidziano w Polsce odrębnej formy prawno-organizacyjnej. Rady gmin powinny były dokonać wyboru formy prowadzenia przedsiębiorstwa komunalnego spośród prawnie dopuszczalnych, do czasu zai podjęcia takiej decyzji przedsiębiorstwa komunalne działały na podstawie przepisów o przedsiębiorstwach państwowych.

3.2.4. Przcdsiębiorstwa-spółdzielnic

Spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem o nic ograniczonej liczbie członków, zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, prowadzącym działalność gospodarczą w celu zaspokojenia potrzeb swoich członków.

Przytoczone określenie zawiera dwa elementy różniące spółdzielnie od spółek. Po pierwsze v zmienność składu osobowego, która powoduje płynność funduszu udziałowego w przeciwieństwie do kapitału zakładowego czy akcyjnego w spółkach kapitałowych. Po drugie ♦ w przeciwieństwie do spółek, na plan pierwszy, jako główny cel działania spółdzielni, wysuwa się zaspokojenie potrzeb członków spółdzielni (np. zarobkowych, możliwości zbytu czy zakupu, kulturalnych itd.), wobec których prowadzenie działalności gospodarczej jest jedynie środkiem.

W przeciwieństwie do spółek, gdzie wpływ na zarządzanie wiąże się w zasadzie z wielkością wkładu kapitałowego, w spółdzielni występuje zasada demokracji w zarządzaniu. Oznacza ona, że każdy członek spółdzielni ma jednakowe prawo głosu, bez względu na liczbę posiadanych udziałów.

Utworzenie spółdzielni wymaga uchwalenia statutu przez członków-zalożyde-łi oraz zapisu w rejestrze sądowym. Z chwilą rejestracji spółdzielnia nabywa osobowość prawną

Struktura władz spółdzielni bliska jest rozwiązaniom właściwym spółkom kapitałowym i obejmuje: walne zgromadzenie członków spółdzielni radę nadzorczą oraz zarząd.