IMG41

30 III. Metody wychowania

Upraszczając, można powiedzieć, że metoda jest pewnym sposobem dzią» lania, ale należy tu poczynić pewne zastrzeżenia. Bowiem nie każdy sposób działania można uznać za metodę. Na miano metody zasługują jedynie takie sposoby działania, które mogą być w razie potrzeby powtarzane, a jedno_: cześnie są one stosowane świadomie i skutecznie.

Tak więc termin „metoda” ma wielorakie znaczenie i zastosowanie. Używa się go do określenia: sposobów działania'— mówimy wtedy o metodach działania; sposobów myślenia ’— czyli metodach rozumowania; a także mówimy o metodach prowadzenia badań naukowych czy o metodach opracowywania wyników tych badań.

Kiedy do pojęcia „metoda" dodamy jeszcze przymiotnik „wychowania", jego zakres znaczeniowy ulegnie dalszemu zawężeniu.

I tak na przykład J. Brągiel (1984, s. 15) określa metodę wychowania jako celowy sposób postępowania opiekuna wychowawcy ż wychowankiem • znajdującym się pod jego opieką”.

Ciekawą definicję metod wychowania proponuje K. Konarzewski (1982, s. 326). Określa on mianowicie metodę jako „powtarzane czynności zmierzające do;ęelu”; Zatem oczekiwane zmiany osobowości występują pod wpływem celowych działań wychowawczych.

Oryginalne podejście do definicji metod wychowania reprezentuje E. Pio-trowiak (1993, s. 111). Autorka dostrzega wyraźny związek metod wychowania z zasadami postępowania wychowawczego, wyrosłymi z podstaw wzajemnego komunikowania się ludzi w obrębie ogólnie uznawanych norm etyczno-moralnych. Związek .ten, akceptujący normy etyczne, stanowi punkt wyjścia do rozpatrywania terminu „metoda wychowania" w dwu różnych płaszczyznach. Pierwsza z nich to płaszczyzna psychologiczna, „wynikająca z podkreślenia istnienia w metodycznym postępowaniu zespołu bodźców, oddziałujących w sposób bezpośredni na system, aktywności człowieka, oparta na teorii behawiorystycznej”.

Druga to płaszczyzna pedagogiczną* „zakładająca ujęcie metod wychowania w kontekście procesu wychowawczego, czyli szerokich działań zaprojektowanych i dobranych w oparciu o cele wychowawcze¹’ (ibid., s, 111).

W dalszej części swych rozważań E. Piotrowiak określa metody wychowania jako swoisty rodzaj stymulacji zmian w osobowości wychowanka i podaje następującą ich definicję: „jest to sprawdzony układ Zabiegów polegających, na inspirowaniu i inicjowaniu działań pomiędzy przedmiotami wychowania, oparty o społecznie akceptowane normy etyczno-moralne" (ibid.).

W literaturze pedagogicznej napotykamy także na definicje metod wychowania, zgodne z klasycznym podziałem na poszczególne dziedziny wychowania, tj. wychowania moralnego, estetycznego, intelektualnego, fizycznego.'

Według K» Kotłowskiego (1976, s. 147), metody wychowania moralnego to „wynikające z przyjętych zasad sposoby intemalizowania poszczególnych norm etycznych wyznaczanych przez obowiązujący system wartości".

I. Wojnar (1976,8. 9) definiuje wychowanie estetyczne jako „wychowanie przez sztukę",, ukazując tym samym wychowanie jako działanie związane z określoną rzeczywistością.

Analogiczny sens można zatem nadać metodom wychowania intelektualnego czy fizycznego, bowiem metody te stanowią sposób poznawania danego kręgu rzeczywistości życia człowieka.

Z przytoczonych definicji metod wychowania wynika, że są to określone sposoby działania, które uwzględniają kryterium celowości, skuteczności i świadomości, a także mogą być powtarzane.

2. Zasady klasyfikacji metod wychowania

Najogólniej można przyjąć, że metody wychowania to pewne schematy celowych działań, zgodnych z potrzebami wychowanków, wielokrotnie sprawdzone w praktyce wychowawczej. Owe działania wychowawcze są podstawą uogólnień, które naukowo wyjaśnione i uporządkowane stanowią — z kolei — podłoże teorii metod wychowania.

W literaturze pedagogicznej napotykamy rozliczne ujęcia klasyfikacyjne.

Powodem może być m.in. fakt, iż autorzy poszczególnych klasyfikacji opierają się na różnych założeniach teoretycznych, funkcjonujących w obrębie )_L' • , _t' nauk społecznych (takich jak np. prakseologia, psychologia behawioralnA, <41 interakcjonizm symboliczny oraz inne).    " ^. ' ‘/Ąj

Cytowana wcześniejjE. Piotrowiak (1993, s. 1)8) stwierdza, że metody 7    ’ kf

mogą funkcjonować na trzech różnych poziomach.

Pierwszy (autorka zalicza tu metody karania i nagradzania) opiera się na Zgodności między efektem kształtowanych zachowań a oczekiwaniami wychowawców.

|METODA)

X

| aktywność]

X

(zgodność aktywności wychowanka z oczekiwaniami wychowawcy)