Obraz (25)

628 OBRAZEK

Powodzeniem cieszył się zwłaszcza P. de Kock jako autor Paryża i jego obyczajów (przekład polski 1843).

Autorami obrazków międzypowstaniowych byli niemal wszyscy literaci krajowi, a wśród nich Kraszewski (Improwizacje dla moich przyjaciół. Książeczka do zapalania fajek, 1834; Wspomnienia Polesia, Wołynia i Litwy, 1840; Obrazy z życia i podróży, 1842; Okruszyny. Zbiór powiastek, rozpraw i obrazków, 1856), I. Chodźko (niektóre utwory zawarte w cyklach: Obrazy litewskie, 1840—1850 i Podania litewskie, 1852—1860), K. W. Wójcicki (wiele utworów zawartych w cyklach: Stare gawędy i obrazy, 1840 oraz Zarysy domowe, 1842), P. Wilkońska (Wieś i miasto. Obrazy i powieści, 1841), P. Jankowski (m. in. w Opowiadaniach Johna of Dycalp, 1834), J. S. Bogucki (Wizerunki społeczeństwa warszawskiego, 1844—1855), L. Kunicki (Krajowe obrazki i zarysy, 1852; Nad-Bużne obrazy i powiastki, 1857), A. Wieniarski (m. in. w zbiorach: Pogadanki. Szkice z teraźniejszości i przeszłości, 1854 oraz Warszawa i warszawianie. Szkice towarzyskie i obyczajowe, 1857) i W. Szymanowski (liczne utwory zamieszczane w czasopismach warszawskich). Czasopismami zamieszczającymi obrazki były w okresie międzypowstaniowym w Galicji „Dziennik Mód Paryskich” i „Dziennik Literacki”, w Wielkopolsce „Orędownik Naukowy” i „Tygodnik Literacki”, w Warszawie „Biblioteka Warszawska”, „Dziennik Warszawski”, „Gazeta Codzienna”, „Gazeta Warszawska” i „Tygodnik Ilustrowany”. Poza tym gościły obrazki w „Tygodniku Petersburskim” i w większości almanachów i kalendarzy.

W okresie pozytywizmu zajmowały już bezapelacyjnie jedną z najważniejszych pozycji w repertuarze gatunkowym i praktycznie nie obywało się bez nich żadne czasopismo krajowe. Angażowali się w twórczość obrazkową zarówno ci, którzy ją uprawiali przed powstaniem styczniowym (Szymanowski, Wójcicki, Niewiarowski), jak wielcy i mali pisarze nowego pokolenia. Autorami obrazków byli więc m. in.: M. Bałucki (Typy i obrazki krakowskie, 1881; Nowele i obrazki, 1885), J. Bliziński (Dziwolągi. Szkice i obrazki, 1876; Nowe humoreski, 1885), A. Dygasiński (m. in. w tomie Garstka. Zbiór nowel, obrazków i studiów, 1893), A. Gruszecki (np. w tomie Wykolejony. Nowele i szkice, 1900), M. Jasieńczyk (Drobiazgów garść, 1887), K. Junosza (Z mazurskiej ziemi. Szkice i obrazki, 1884; Obrazki szare. Powiastki i nowele, 1900; Przy kominku. Obrazki i opowiadania, 1896), M. Konopnicka (utwory prozą w rodzaju Będzie wojna, 1895; Ludzie i rzeczy. Szkice i obrazki, 1898, czy cykl Na normandzkim brzegu, 1904; a przede wszystkim głośne obrazki wierszem publikowane w trzech seriach Poezji w 1. 1881, 1882 i 1887: Wolny najmita, Co pocznie?, Sobotni wieczór, Przed sądem, Bez dachu, Jaś nie doczekał, Z szopką, Chłopskie serce, Sclavus saltaris i inne), J. Lam (niektóre utwory z tomu Humoreski, 1883), J. Łętowski (np. w tomie Robakiewicz. Nowele i obrazki, 1891), W. Marrene--Morzkowska (Nowele i obrazki, 1887), B. Prus (zwłaszcza w zbiorach Szkice i obrazki, 1885; Drobiazgi, 1891 i Dziwni ludzie, 1914), E. Orzeszkowa (debiutowała Obrazkiem z lat głodowych, 1866), H. Sienkiewicz (np. Jamioł, Obrazek wiejski, 1880 — utwór z pogranicza gatunkowego noweli i obrazka), J. Wieniawski-Jordan (Z boru i dworu. Szkice i obrazki, 1880) i wielu innych.

W czasach młodopolskich obrazki nadal odgrywały istotną rolę, zwłaszcza jako młodzieńcze wprawki pisarzy o orientacji realistycznej lub naturalistycznej, nadal wypowiadali się w tej formie pisarze wybitni (m. in. Żeromski, Reymont, Orkan, Zapolska), tracił jednak gatunek obrazkowy powoli tę znaczącą pozycję w literaturze, jaką miał w czasach pozytywizmu.

W obrazkach międzypowstaniowych dominowała tematyka obyczajowa z życia szlacheckiego. Przedstawiano w nich zanikające zwyczaje rodzinne i rodowe, utrwalano sylwetki oryginałów, anegdotyczne sytuacje, dawne zabawy, polowania, kontrakty itp., rejestrowano szczegóły krajobrazu i architektury, właściwości regionalnego obyczaju, stroju, „zatrudnienia” itd. — jako dokumenty kolorytu lokalnego i „czasowego”. W niektórych obrazkach o tematyce wiejskiej (np. u Kraszewskiego) znalazły się opisy różnych konfliktów socjalnych, zwłaszcza antagonizmu między „panami” a drobną i średniozamożną szlachtą. Interesującą grupę tematyczną o cechach względnie nowatorskich stanowiły „zarysy” i „wizerunki” życia wielkomiejskiego (Bogucki, Szymanowski, Wójcicki, Wieniarski), przedstawiające egzotykę plebejskich zaułków i dzielnic Warszawy. Były one lekcją obserwacji i opisu terenów dotychczas rzadko penetrowanych przez pisarzy i przygotowywały awans wielkiego miasta do rangi ważnego tematu literackiego.

Pod koniec okresu międzypowstaniowego obrazki w coraz większym stopniu nasiąkały biedermeierowską moralistyką lub prepozytywistyczną tendencyjnością. Biedermeier uwidocznił się w upodobaniu do scenek rodzinnych, w apoteozie kompromisów społecznych, poprzestawania na małym i ucieczki do domowo-sąsiedzkiego zacisza od różnych „świata hałasów”. Ideologię tego typu popularyzowali zwłaszcza autorzy utworów adresowanych do czytelnika drobnoszlacheckie-go i ludowego (L. Kunicki, J. K. Gregorowicz).