obraz9 (25)

wierzenia związane ze znajdującą się w Środku Wszechświata Axis Mundi - punktem, przez który możliwa jest komunikacja między trzema sferami kosmicznymi. Ponadto należy pamiętać, że podstawową cechą szamanizmu jest ekstaza interpretowana jako opuszczenie ciała przez duszę. Nie dowiedziono jeszcze, aby doświadczenie ekstatyczne było wytworem pewnej cywilizacji historycznej lub pewnego cyklu kulturowego. Najprawdopodobniej w swych rozlicznych aspektach jest ono nierozłącznie związane z kondycją ludzką w tym znaczeniu, że stanowi integralną część tego, co nazywa się uświadomieniem sobie przez człowieka jego specyficznego sposobu bycia w świecie. Szamanizm nie jest wyłącznie techniką ekstazy, ale jego teologia i filozofia zależą ostatecznie od znaczenia przyznawanego ekstazie. Co znaczą te obrzędy i mity szamańskie o wniebowstępowaniu, „magicznym locie” lub mocy stawania się niewidzialnym i niepalnym? Wszystkie wyrażają przerwanie dokonane we wszechświecie codziennej egzystencji. Podwójna intencjonalność tego przerwania jest oczywista: jest to zarazem transcendencja i wolność\ którą uzyskuje się przez wstępowanie, lot, niewi-dzialność, niepalność ciała itp. Nie trzeba dodawać, że terminy oznaczające „transcendencję” i „wolność” nie są poświadczone na archaicznych poziomach kulturowych - ale jest tam doświadczenie, i to jest istotne. Pragnienie wolności absolutnej, pragnienie przerwania więzów przykuwających do ziemi i uwolnienia się od swych ograniczeń należą do zasadniczych tęsknot człowieka. Z drugiej strony, dokonane przez lot lub wstępowanie przerwanie poziomu oznacza również akt transcendencji: „lot” dowodzi przekroczenia kondycji ludzkiej „z góry”, przemianę jej przez nadmiar duchowości. Albowiem wszystkie rozpatrywane przez nas mity, obrzędy i legendy dają się sprowadzić do tęsknoty za zobaczeniem, jak zachowuje się ciało ludzkie jako „duch”, po przemianie cielesnej modalności człowieka w modalność ducha⁶⁶.

Takie pragnienie „zachowywania się jako duch” jest uniwersalne i nie jest związane z żadnym momentem historii ludzkości. Szaman lub znachorzy odgrywają w religiach archaicznych rolę spełnianą przez mistyków w reli-giach rozwiniętych; stanowią wzorcowy model dla reszty wspólnoty przez to, że urzeczywistnili transcendencję i wolność, stając się w ten sposób podobnymi do duchów i innych Istot nadprzyrodzonych. A mamy powody sądzić, że pragnienie upodobnienia się do Istot nadprzyrodzonych dręczyło człowieka od początku jego historii.

^(,t M. Eliade, Mity, sny i misteria, s. 128; por. s. 133 nn.

147.