Obraz (27)

EUROPEJSKIE MARZENIE

Europa może się poszczycić największą liczbą trangranicznych parków: ma ich około 45. Następna w kolejności jest Afryka z 34 parkami. Obecnie na całym świecie istnieje 158 takich parków, a ich liczba z roku na rok rośnie⁸⁰.

Pomysł wydzielania szczególnie cennych obszarów środowiska naturalnego i tworzenia na ich terenie parków nie jest nowy. Królowie i magnaci często ogradzali tereny łowieckie, z których korzystała wyłącznie rodzina królewska.

Nowożytna koncepcja parków narodowych została zainaugurowana 1 marca 1872 roku, gdy rząd USA ogłosił obszar Yellowstone w stanie Wyoming „parkiem publicznym i terenem rekreacyjnym służącym pożytkowi i przyjemności społeczeństwa”⁸¹. W następnym stuleciu ruch na rzecz parków narodowych rozszerzył się na cały świat. Dotychczas państwa traktowały środowisko naturalne jako żywioł, który trzeba ujarzmić i wykorzystać do celów gospodarczych. Wraz z ideą parków narodowych pojawiło się pojęcie wewnętrznej wartości natury jako czegoś, co warto chronić w nienaruszonej formie ze względów estetycznych. Dopiero w jakiś czas potem parki narodowe zaczęto również traktować jako sposób na zachowanie naturalnych ekosystemów w celu wspierania prawidłowego funkcjonowania światowych systemów podtrzymujących życie. System parku Amazonki jest dobrym przykładem realizacji tego drugiego celu.

Pomysł parków transgranicznych idzie jeszcze dalej pod względem koncepcji i planu. Pamiętajmy, że nauka epoki Oświecenia koncentrowała się na tym, jak opanować naturę i przekształcić ją w prywatną własność będącą przedmiotem obrotu rynkowego i chronioną w granicach państwa narodowego. Natura jako zasób była głównym obiektem zainteresowania nauki przez ostatnich kilka stuleci.

Transgraniczne parki pokoju są wyrazem uznania przez rządy, że granice natury przyćmiewają granice państw - że istnieją a priori ponad wszelkimi granicami politycznymi i zasługują na to, żeby je przywrócić i utrzymywać jako integralne systemy. Europa wyprzedza inne kontynenty w dziedzinie tworzenia parków transgranicznych, chociaż państwa afrykańskie też poczyniły pod tym względem wyraźne postępy. Myśl, że należy łączyć naturalne ekosystemy i że rządy powinny współpracować w celu tworzenia transgranicznej

przestrzeni, aby móc nimi administrować, jeszcze kilka lat temu byłaby nie do pomyślenia. Jednocześnie, jak widzieliśmy na przykładzie rozszerzenia powszechnych praw człowieka, w Europie i w innych rejonach świata wzrasta świadomość, że zagadnienia dotyczące zarządzania sprawami ludzi, a także naszymi relacjami ze światem natury nie dają się już zamknąć w granicach państwowych.

Transgranicznymi parkami pokoju administrują wspólnie państwa, na których terenie się one znajdują. Celem współpracy tych państw jest wspieranie długofalowej kooperacji w zakresie zachowania różnorodności biologicznej, funkcjonowania ekosystemu i przyrodniczych oraz kulturalnych wartości po obu stronach granicy; rozwijanie prac na rzecz ekosystemów na poziomie krajobrazu przez zintegrowane bioregionalne planowanie i kontrolę użytkowania ziemi; budowanie zaufania, zrozumienia, przyjaźni i współpracy między krajami, społecznościami, instytucjami i innymi zainteresowanymi podmiotami; zapobieganie napięciom lub rozwiązywanie powstałych problemów, w tym sporów dotyczących dostępu i równego, zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych w sposób nienaruszający suwerenności narodowej; propagowanie korzyści związanych z ochroną przyrody⁸².

Pogląd, że naturalne ekosystemy powinny być zarządzane jako integralna całość, niedzielona na fragmenty w zależności od sztucznych podziałów administracyjnych, znalazł potwierdzenie w naukowej analizie i polityce. Naturalne środowisko może być chronione w zadowalający sposób tylko dzięki scalaniu głębokiej sieci relacji, które umożliwiają właściwe funkcjonowanie naturalnych ekosystemów. Aby utrzymać populację jakiegoś gatunku -zwłaszcza dużych drapieżników - na poziomie zapewniającym mu przeżycie, niezbędny jest spory, niepodzielony obszar. Gdy flora i fauna rozwija się po obu stronach granicy administracyjnej, łatwiej jest kontrolować liczebność poszczególnych gatunków i zapewnić im przetrwanie, jeśli współpracują przy tym obydwa graniczące ze sobą państwa. Również programy badawcze łatwiej jest realizować wtedy, gdy państwa mogą się dzielić wiedzą i doświadczeniem. Parki transgraniczne są często administrowane przez sieć zainteresowanych podmiotów, w tym przez państwa, władze lokalne i regionalne, a także naukowców, organizacje społeczeństwa obywatelskiego oraz sektor prywatny.

427