sanktuariasłowiań088

grób z Kornatki pod Krakowem. Mogiła miała tutaj kształt u podstawy przypominający elipsę, obecnie znacznie rozsunięty i powiększony. Usypana była na terenie płaskim bez wkopu grobowego, na dnie znajdowała się warstwa spalenizny z zachowanymi fragmentami węgla drzewnego. Nieco wyżej zachowały się rozbite fragmenty przynajmniej trzech naczyń glinianych z fragmentami rozproszonych kości ludzkich. Na samym wierzchołku zauważono skupisko kamieni stanowiące chyba rodzaj płaszcza kamiennego. W tym wypadku więc popielnicę ustawiono wewnątrz kurhanu, co pozwoliło na zachowanie się nie tylko fragmentów naczyń, ale i kości.

Szczególną uwagę w zakresie najstarszych kurhanów wczesnośredniowiecznych zwrócić trzeba na sławne kopce o wymiarach monumentalnych. Na pierwsze miejsce wysuwa się tu powszechnie znany, otoczony legendą kopiec Krakusa w Krakowie. Monumentalny nasyp ma około 16 metrów wysokości i pochodzi prawdopodobnie z XII wieku n.e. Podobne, lecz już mniejsze, spotykamy w Karkuszowicach koło Bochni, Sandomierzu i Przemyślu. W zasadzie kurhany występują pojedynczo. Słusznie chyba łączy się ich powstanie z jakimś władcą, który zapewne budował tu zręby większej państwowości przekreślonej chyba przez podbój Morawian.

Inne nasypy kurhanowe są oczywiście o wiele mniejsze i przypominają wyżej omówioną mogiłę z Kornatki.

Ciekawą formą stojącą niejako na pograniczu kurhanów — często w przeszłości z nimi myloną — i cmentarzysk płaskich, są szczególnie często spotykane na Mazowszu i charakterystyczne dla tego regionu groby z o-budową kamienną. W krajobrazie zachowały się one jako zwykle położone na wydmach i terenach piaszczystych niewielkie pagórki obłe z widocznymi niekiedy kamieniami. Te ostatnie zresztą, zawierające cenny budulec, rozebrano już w odległych czasach.

Kostrukcja grobów jest tu niezmiernie ciekawa. Dno zwykle stanowi bruk z kamieni. Ściany swojego rodzaju grobowca wykonane są z ustawionych pionowo kamieni narzutowych dość znacznych rozmiarów. Wewnątrz tak skonstruowanej skrzyni spoczywają zwłoki na ogół z bogatym wyposażeniem. Trzeba przypomnieć, że tego rodzaju groby pojawiają się w zasadzie dopiero w XI wieku, aby w peryferycznych obszarach dotrwać do XIV wieku. Jakkolwiek przejście do chowania zwłok nie spalonych zawdzięczamy pojawieniu się chrześcijaństwa, to fakt masowego występowania darów grobowych świadczy o uporczywym trwaniu dawnych praktyk. Zapewne działo się to z pośrednią aprobatą miejscowego kleru. Przetrwanie dawnej obyczajowości ułatwiał także fakt, że to są cmentarze, które funkcjonowały z dala od kościołów. Tak jak i dawniej po prostu każda osada tworzyła własne cmentarze.

Z wierzchu groby na takich cmentarzach były przykryte jedną, a niekiedy kilkoma warstwami bruku kamiennego. Pomijając fakt, że nie łączono kamieni zaprawą, mielibyśmy wzorzec dzisiejszych grobów tak ostatnio licznie budowanych.

W licznych wypadkach na tego rodzaju cmentarzyskach pojawiają się groby ciałopalne lub sprawiające tego rodzaju wrażenie. Niekiedy spalone szczątki rozłożone są po całej jamie grobowej. Tu oczywiście możemy domyślać się trwania dawnej obrzędowości tylko nieznacznie maskowanej charakterem konstrukcji samego grobu. Spotykamy jednak zwłoki częściowo nadpalone, w których starsi badacze dopatrywali się elementu symbolicznego spalenia. Wydaje się jednak, że rację mają ci, którzy w ostatnich latach uważają, że mamy do czynienia po prostu z ofiarami pożaru. Przecież i dzisiaj mimo wyraźnego postępu w zakresie służby prze-

103