Scan19 (5)

0

Wizerunki Chrystusa Umęczonego.

Typ wizerunku Chrystusa Umęczonego wykształcił się na wschodzie w XII w. (Konstantynopol czasów Komnenów). Nie rozstrzygnięty jest spór, czy przedstawienie Chrystusa powstało w wyniku zredukowania do popiersia znanego wcześniej wyobrażenia pełno figurowego, czy też było od początku pomyślane jako ujęcie półpostaciowe. Pierwszym wizerunkiem miała być nie zachowana ikona dwustronna wystawiana w czasie liturgii Wielkiego Piątku. Najwcześniejsze zachowane przedstawienie Chrystusa Umęczonego znajduje się na dwustronnej ikonie przechowywanej w Kastorii (2 poł XII w.). W ciągu XIII w. temat zyskał popularność (Gruzja, Bałkany, Ruś). W Europie łacińskiej wizerunki Chrystusa Umęczonego powstają niemal jednocześnie z pierwszymi na Bałkanach. Początkowo głównie w dekoracji rękopisów. W XIV w. pojawiają się w Niemczech, Austrii i Czechach.

Definicja Chrystusa Umęczonego wg Jurkowłaniec:

Zbawiciel ukazany w popiersiu, z widoczną w boku raną po włóczni. Okolona nimbem krzyżowym głowa opuszczona na prawe ramię, oczy zamknięte, ręce opuszczone wzdłuż tułowia. W tle krzyż z titulusem - Król Chwały. Później wraz z rozprzestrzenianiem się obrazu zyskał kilka odmian. Pozostały jednak dwie cechy wspólne:

1.    wschodnia geneza obrazu

2.    motyw ran po męce

Odmiany ikonograficzne:

I.    odmiana piersiowa: zamknięte oczy, głowa z nimbem krzyżowym opuszczona na prawe ramię. Figura ukazywana w popiersiu, niekiedy z widoczną raną w boku. Za figura zwykle krzyż z titulusem - Król Chwały. Krzyż od początku należy do omawianego typu. W ramach tej odmiany mogą występować motywt: - inicjały IC XC

figury opłakujące Zbawiciela: anioły

Na wschodzie typ ten funkcjonował w XIII, XIV w. Na zachodzie występował sporadycznie.

II.    odmiana pełnopostaciowa: pojawia się w XIII w. Zamknięte oczy, głowa opada na ramię, ukazanie nie do wysokości piersi ale do bioder. Widać skrzyżowane ręce oraz perizonium. Na zach. wszystkie wizerunki Chrystusa Umęczonego powstałe między połową XIII w. a 1300 r. ukazują Chrystusa w półpostaci. Geneza tego typu tkwi na Wschodzie, ale popularny był na Zachodzie. W XIII - XIV w. powstają różne układy rąk, różne sposoby ukazania głowy i twarzy Zbawiciela.

Wyodrębnić można 4 główne warianty:

1.    Chrystus ze skrzyżowanymi rękami uniesionymi niemal do klatki piersiowej, ale ze

zwisającymi bezwładnie dłońmi ( zach.) ' witcjaL    l boMt

2.    Ręce o otwartych dłoniach, zgiętych łokciach, uniesione i skrzyżowane na wysokości

piersi. ~    U-^ce jlio\    s-c 4p\vtżc

3.    Chrystus ma ręce zgięte w łokciach, tak że przedramiona układają się niemal

prostopadle do opuszczonych ramion, a dłonie obejmująjedna drugą nadgarstek (XIV w.- Italia) —    & Urycoiu*

^    jLOSOU^cWuA    ₁ t)OXVa,u^y

1