skanuj0011 (269)

staniu ich znaczeniowej wielofunkcyjnośaH tj. zdolności uczestnictwa w układach językdj wych całkowicie różnych pod względem brga-l nizacji semantycznej’. Zdanie dosłowne, będące prostą rejestracją rzeczy — metafora — utarty związek frazeologiczny albo idiom — to najprostsze przypadki takich odmiennie zorganizowanych układów. Ich konfrontacja, a mianowicie wywołanie sytuacji, w której to samo słowo staje się naraz członem układów różnych, przyjmując w ich obrębie różne znaczenia, było zamierzonym efektem, a w niektórych wier? szach Przybosia i pierwszoplanowym zamysłem poetyckiej konstrukcji.

W latach trzydziestych powstały wiersze Przybosia, które uznaje się za najbardziej reprezentatywne dla jego metody poetyckiej. Przyboś porzucił wówczas swe wczesne fascynacje miastem, techniką i wysiłkiem produkcyjnym. Pojawiły się u niego tematy pejzażowe, erotyczne i społeczne, a także konwencja wiersza-wyznania oraz tonacja żartobliwa, to wszystko, czego poprzednio unikał, chcąc, aby nowoczesnym zdaniom poezji-budowy odpowiadała nowoczesność poetyckiego tworzywa. Teraz natomiast starał się jak najbardziej rozszerzyć możliwości „nowego tworzenia”, tak aby zdolne ono było ogarnąć cały obszar ukształtowanych przez tradycję zainteresowań poezji. Starania te zaowocowały najświethiej w dziedzinie liryki osobistej, której pośród różnych odmian poezji przyznaje się miejsce centralne. W samej zaś liryce osobistej najbardziej wartościowe dokonania Przybosia przyniosły^' jak się zdaje — wiersze oparte na motywach krajobrazowych. W literaturze niemieckiej wiersze tego rodzaju wyodrębnia się w kategorię „liryki natury”;

Temat krajobrazu ma w poezji tradycję bardzo długą. Stał Się pospolity w Młodej Pólsće, gdżie pojawiał si^'przede wszystkim w ujęciach gMpreśjomstycznyeh, dla których znamienny Rył kontemplacyjny stdśunek do natury»wy'* piłek, aby oddać niepowtarzalny nastrój, przenikający ją w jakiejś, szczególnej chwili.,i,Wier-[szelPrzybosia zdecydowanie od tej konwencji Mpbiegały. Między przeżywającym .„ja” a pej-Łżem zawiązuje się, w nich stosipekjdw^Stron-pyMPejzaż nie ma ch4raktegni^istatycznęgOr, na-^chowany jest, dynamizmem: bądź, rozgrywają pięliw nim jakieś zjaw|'s||a\^t'^y^ołai^^.;:'j^ądź: fznajduje się w stanie napięcia,, które, wydaje iię oczekiwaniem na przemianę. Człowiek nj,e występuje tylko w roli odbiorcy impulsów Hynących ze świata natury,, dynamizm natury pobudza jego własną aktywność ^ uczuciową, wyobrażeniową, refleksyjną. Aktywność,. tą_f na,: Kbwrót ku naturze się kieruje, ponieważ żąwią^ [ra w sobie jako składnik główny pragnienie Kreacji, samospełnienia. Pejzaż stanowi nie tyle Kródło przeżycia, co materię przeżycia. Jest to wzorcowa sytuacja liryczna ówczesnych wier-pzy Przybosia. Powtarza się w nich w wielu wariantach, zarówno wpisana w Przybosiową pietaforykę, jak — czasami wyznaczając przebieg całej wypowiedzi poetyckiej:

Z OKNA BRZOZA l i Z okna brzoza wypada dalej ■— w wiatr frunęła lotkami gałązek.

Mów szeroko —

mów obszarem, a odpowie na każde twoje drzewo

grzmot:

to

obłok ■

wystrzelił

przestrzeń.

Jakże ściany rozburzę, jak burzy nadążę! ^,1: Deszcz w szumie niebo z ziemią przemieszał. Przestwór, od . gór do lasu przybliżony ulew?,

87