skanuj0015

196 Ocalenie przez muzykę

I ta właśnie rola przypadła Schopenhauerowi —■ nie tyle łącznika między Kantowskim krytycyzmem a wrażliwością romantyczną (nie mógł nim być faktycznie, ponieważ współczesnym był prawie nie znany, odkryto go co najmniej o pokolenie za późno), ile rola tego,, kto oryginalnie, ale świadomie i konsekwentniej-podsumował niemiecki idealizm klasyczno-romantyczny. Mówi się, że ostatnie słowo tego podsumowania to pesymizm. Świat jest nieustannie dla jednostki źródłem cierpienia, wymyślnym narzędziem tortur, któremu się sami dobrowolnie poddajemy, póki chcemy żyć, działać, zaspokajać pragnienia, póki nie zrozumiemy absurdalności wszystkich naszych zaangażowań i nie zdobędziemy się na rezygnację, odmowę uczestnictwa, aby je zastąpić czystą, estetyczną kontemplacją. Tak, ale jest to pesymizm gotów usprawiedliwić świat jako składnik, materię, lustro twórczości; gotów wybaczyć nędzę i niegodziwość życia, aby istniała sztuka.

Gzy przesadą byłoby powiedzieć, że i dla Schopenhauera świat jest szczęśliwą winą? Wywyższenie muzyki łączy się tu z taką koncepcją sztuki, która płaszczyznę ontologiczną wiąże z semantyczną, pyta o sens ekspresji i sens ten osadza w podstawowych strukturach bytu; Wiąże istnienie ze znaczeniem, ponieważ istnieć to wyrażać twórczjy pęd Woli.

Jak uzasadnić muzykę?

Wagner, tak ważne zjawisko w kulturze w. XIX, ■g|ę_być ujmowany jako spełnienie skrytych „dążeń idealizmu nierniecHegd — “spefnienie i zamknięcie. Oczywiście, spełnienie skrajne i dziwaczne,, w którym Iftpewne nie rozpoznaliby się wielcy filozofowie, od którego odwróciliby się może z niesmakiem czy zgromi. Jak Schopenhauer w paradoksalny sposób podsumował ^przesłanki tradycji myślowej zapoczątkowanej przez Kanta, tak Wagner usiłował pokazać, jak wyglądałaby prawdziwa „kultura idealistyczna”, to zna-fliy świadomie budowana na założeniach duchowej 1 immanentnej wizji świata. Ludzkie władze psychicz,-iii' intelekt, uczuciowość,: twórczość — uczestniczą tu w przenikającej rzeczywistość potędze, która po-w<duje świat i utrzymuje go niejako w bycie przez pfit, iż jest jego świadkiem i daje mu wyraz — jest ■poJrżeniem wzbudzającym wokół siebie widowisko Iwlata i wrażliwością wnikającą w jego dynamiczne JWnętrze.

•Jest to wizja, która sama jak gdyby wyczuwa swoją Różność, starość — jest owocem dojrzałości, pojawia •tlę w schyłkowej fazie rozwoju. Dany jej jest retro-Hpoktywny obraz elementów i sił napędowych owego po* woj u i przy pomocy tej wiedzy, za sprawą tego Jtunu wtajemniczenia chce odtworzyć swoje źródła, ■Woją młodość, świadomie przeżyć proces formowania Wzrostu swoich form, a więc powtórzyć życie,