82266 skanuj0023

212 Ocalenie przez muzykę

sja niemieckiej utopii sztuki. Ta uporczywa myśl, że sztuka jest miejscem harmonii, pełni, wolności, że może stać się ucieczką, najwyższym wtajemniczeniem bądź w końcu zbawieniem człowieka, przewija się przez w. XIX i Wagner znalazł się jak gdyby na grzbiecie tej fali, w jednym z ostatnich i najpotężniejszych jej przypływów. Lecz sztuka, jeśli ją pojmować w historycznym rozwoju oraz faktycznym, obecnym kształcie, nie mogła być dla Wagnera uoso* bieniem tej zbawczej utopii romantycznego idealizmu. Znamienne, że o ile jego poprzednicy na tej drodze sztukę jako taką, więc w jej już zrealizowanej historycznej postaci, podnosili do absolutnej godności,] o. tyle oh sam wielkość tę przyznawał dopiero sztuce przyszłości, odrodzonej i zreformowanej, w ostatecznym rachunku — swojej własnej. Rzeczywiste Królestwo Człowieka nie ma nic wspólnego z sytuacją panującą obecnie w sztukach, z rozdziałem sztuk, wyłącznością, dowolnością i bezzasadnością każdej z nich,;! Będzie to królestwo przyszłości — syntezy sztuk dokonanej wokół mitu.

•Można by powiedzieć, że poprzednicy traktowali sztukę jako coś otrzymanego w dziedzictwie, a więc; oczywistego, a zarazem jako najbardziej niezwykły fenomeni świata, zjawisko, którego ludzka doniosłość nie podlegała wątpliwości. Tymczasem dla Wagnera staje się ona dopiero problemem, i to dotkniętym w najbardziej newralgicznym punkcie, podjętym na poziomie fundamentalnym. Dla niego sztuka musi się dopiero usprawiedliwić — usprawiedliwić z samego faktu istnienia: w pismach teoretycznych Wagner jakby stale walczy z widmem bezzasadności sztuki. Kiedy, chce dobitnie opisać stan "Impasu w kulturze, najbardziej druzgocącym argumentem jest, że każda sztu-

H '% osobna stała się „dowolna, niepotrzebna, przy-|Mcowa i niezrozumiała” ¹.

•lukby ponad głowami romantyków i Hegla wraca do wlttłiycy.nego dylematu „pięknego pozoru” i jego miej-Ntt w ludzkiej egzystencji, jego praw do zawładnięcia j || iw lekiem. Twórczość artystyczna i jej wynik, dzie-l(>, musi nosić znamiona konieczności; aby dostąpić Uipruwiedliwienia, musi wykazać, że jest niezbędna — juko domena pozoru najbardziej nawet uroczego i po-eltiMr.yeiel&kiego nie mogłaby' pretendować do takiej rull w życiu. Ciekawe, że po stronie sztuki umieszcza W (i H ner, na przekór klasycznej tradycji, nie tyle wol-■MÓ, wybór, grę, samodzielne konstruowanie świata wyoliruźni, ale właśnie konieczność i spontaniczność, |0, oo niedobrowolne, nie ukartowane, a podyktowane Hub naturę.;'^,W sztuce chcemy być wyłącznie tłu-iimi /Mini i |yieszczami konieczności, świadomymi nie-4 wIimI( (mego*;,pragnącymi niedobrowolnego, objawicie-|„mi Natury -fr ludźmi szczęśliwymi” ².

Luk, jak|:-zakreśliła niemiecka myśl,o sztuce, sta-widoczny, gdy przypomnimy sobie, że w jego limikcte wyjścia stoi utopia Schillera z ideałem „pięk-Kgo człowieczeństwa”, wyzwolonego' od wszelkich ^■jwnusów^naturalnyeh, igrającego prawidłami, któ-im sumo powołuje dlą swej realizacji, nasycającego Iwlnl zmysłowy rozumnością, wolną wolą,, prawem fcorolnym. W punkcie dojścia ^: 4- w Wagnerowskim liiiiliumowaniu ~' „czyste człowieczeństwo” Idas Rein-■linschliche), ..jąkie ma wyrazić sztuka, nie ugruntowuje już swoiście ludzkiego ładu, którego znakiem Ipwl, świadomość,- wybór, norma etyczna, opór wobec Mjmpc) spontaniczności przyrody. Jest to utopia nieja-

1

Kołaczkowski, bp. cit., s.- 31.

2

< Ibidem, £25.