68418 skanuj0018

202 Ocalenie przez muzykę

Druzgocący dynamizm dzieł Beethovena, wrażeni uporczywego dążenia i niezaspokojenia wiązać się m właśnie z tym stanem rzeczy: z jednej strony określa ne ludzkie uczucia, które chce się przekazać, z dru«l giej ekspresyjność formy doświadczana do granic wyj trzymałości — i pomimo to niezdolna do ujęcia tych*! że uczuć. Toteż treść tej muzyki pozostała „nie wy-| powiedzianą tajemnicą Mistrza (...) Robi on na na»\ wrażenie człowieka, który mógłby nam coś powiedzieć! Co —- tego jednak wyraźnie określić nie umiał”* Wreszcie rodzi się w nim pragnienie, by „przemówić mową nie zważającą na muzyczny układ, lecz trzy-sj maną na pasku poetycznej woli, a która właśnie w mu^ zyce wypowiedzieć się nie może z wyrazistością poe*| zji. Przeważną część dzieł Beethovena z tej epoki] uważać musimy za mimowolne usiłowanie Mistrza,; by stworzyć mowę dla swych pragnień, toteż często wydają się nam szkicami do obrazów, w których Mistrz jest ze sobą w zgodzie co do przedmiotu, lecz nie co do jego zrozumiałego układu”.^{1 2}

Wagner w swym poczuciu uczył się właśnie na* przypadku Beethovena, wydawało mu się, że znalazł u niego własny problem i na przykładzie jego wiel-i kości i błędów pogłębił świadomość własnego zadania, omijając już wszelkie rafy. Odczytajmy więc jeszcze „jeden, niezwykle znamienny wywód: „Przejście od J wzrastającego w nieskończoność napięcia nastroju tę * sknoty do radosnego zadowolenia może tylko wtedy mieć miejsce, gdy tęsknota znajdzie ujście w jakimś przedmiocie. Ale przedmiot ten t— w przeciwieństwie; do charakteru bezbrzeżnej tęsknoty — musi być czymś konkretnym, dokładnie moralnie i zmysłowo dającym llę pojąć. W takim przedmiocie znajdzie jednak rnu-lyku absolutna całkiem określone granice. Przenigdy, Rfc jakichś dowolnych założeń, nie przedstawi nain" Kna muzyka określonego moralnie i zmysłowo" "człowieka. _W swym” wzrastającym napięciu pozostanie KMwsze tylko"*'uyruiri e m. - Występuje”ona“w orsza-B^czyiiu moralnego, ale nie jako sam czyn. Może gromadzić wokół siebie uczucie i nastroje, ale nie z koniecznością jeden nastrój wyprowadzać k drugiego, brak jej moralnego aktu woli. Ikkiż nie dający się naśladować kunszt wykazał Beet-E)yen w symfonii c-rnoll, aby wyprowadzić swój okręt Ił oceanu pieskończonej tęsknoty do przystani spełnie-jpt, Zdołał wyraz swej muzyki wznieść prawie do moralnej decyzji, ale nie mógł wyrazić jej samej”.⁷

Wysiłkiem muzyki, aby wyjść poza muzykę, była mfiiwiąta Symfonia (nie Fidelio, na którym zaciążyła Hplna konwencja opery). W Dziewiątej muzyka sama, spontanicznie, jakby dla samej siebie nieoczeki-Knie, a w rezultacie naturalnego dążenia, robi krok W kierunku słowa. Z nieokreślonego wzburzenia orkiestry wyłania się ludzki wizerunek — konkretne Mymienig. określona wola moralna — głos człowieku, symbol osobowości- Dopiero w tym momencie mu-Hylca uzyskała rzeczywiste celowe nakierowanie (a nie tylko fikcyjne, wywołane grą podnieconej wyobraźni), forma stała się uzasadniona. Na sprowokowane przez Kanta pytanie: jak przywrócić muzykę kulturze, jak Włączyć ją w całość świadomego i etycznego życia, Warner odjpowiada: połączyć j ą zje słowem, ale w spo-ftb całkiem nowy, niż" to dotychczas praktykowano'.

Słowo to jednostkowość, wolność, prawo moralne,

Cyt. wg S. Kołaczkowski:' R. Wagner jako twórca i teo-i fi tyk dramatu, Warszawa 1931, s. 40.

1

   Ibidem, s. 62—63.

2

   Ibidem, s. 61.