skanuj0148 (12)

Epoka piśmienna - doba nowopolska

292 Tristan Tzara) i do „ecriture automatique” (pisania automatycznego) surrealistów. Według Andre Bretona autor powinien pozostawić pełną swobodę bujającej myśli, biernie poddawać się podświadomym, irracjonalnym, nawet absurdalnym skojarzeniom, nie ingerować za pomocą logiki w plątaninę przypadkowych zbitek słów i zdań. W niektórych utworach futurystów, dadaistów czy nadrealistów niszczycielska pasja wobec tradycyjnego języka prowadzi aż do rozbicia wyrazu. Pojawiają się pozajęzykowe kompleksy dźwiękowe poddane zasadzie onomatopei, jak w Radioromansie Stanisława Młodożeńca:

---dih — diń — diń — diii —

---------klang

Halo!... Ho!--o Holi — ho —

-----o mia tumba —

o jakże — jak?-----

diń — diń--diń — diń

bądź też nie spełniające funkcji dźwiękonaśladowczej, jak w wierszu Na rzece Brunona Jasieńskiego:

na rzece rzec ce na cerze mrze pluski na bluzgi wizgi w dalekie lekkie dale że poniosło wislobryzgi.

Bardziej umiarkowaną odmianę nurtu nowatorskiego reprezentowała w poezji pierwsza (grupa ^Zwrotnicy”) i druga (grupa. „Linii”) awangarda krakowska oraz wileńskie „Źagary”. Stosunek awangardy do tradycji stylistycznej polegał nie tyle na jej całkowitym odrzuceniu, ile na twórczym przekształceniu jej poszczególnych składników. Od uprzednio omówionej odmiany skrajnie „wywrotowej” awangarda różniła się także głęboko intelektualnym podejściem do tworzywa poetyckiego. Według teoretyków awangardy istotą poezji jest doskonała organizacja języka, -maksimum - powiedzianego”. Poeta winien do tego dążyć nie w natchnieniu, ale w ciężkim, zdyscyplinowanym, rzemieślniczym trudzie intelektualnym.

Rytm winien wydobywać wyrazy najważniejsze-pod względem 2$ -myślowym, a nie być tradycyjnym „przytupywaniem obcasem”. Podobnie rym — to nie „kataryniarskie współdżwięczności”, lecz środek służący uwypuklaniu związków myślowych w tekście, co pozwala na rymowanie odległe i oryginalne w układzie. Miejsce tradycyjnej strofy zajmuje .organiczny zespół wersów.

W centrum uwagi awangardy znalazło się słowo i zdanie. Istota twórczości poetyckiej polega na wydobywaniu z wyrazllwszysikich możliwości znaczeniowych, nie dostrzeganych w potocznym użyciu języka, a ujawniających się w wierszu dzięki sąsiedztwu wyrazowemu. Julian Przyboś pisał: „Słowo w poemacie jest jakby substancją, przepuszczającą wszystkie sąsiednie substancje — słowa. Nie tylko pojęciowa treść wyrazu, ale i wyobrażeniowo-asocjacyjna, dźwiękowa, emocyjna itd. przesiąkają wzajemnie sobą, są elementami wzajemnie przepuszczalnymi”. By się tak jednak mogło dziać, zestawienia wyrazów muszą być niebanalne, nietradycyjne, dalekie od oklepanych połączeń potocznych, od utartych związków frazeologicznych, od wyświechtanych chwytów stylistycznych.

Najważniejszym aktem tworzenia poetyckiego jest jednak operacja .zdaniotwórcza. „Poezja jest to tworzenie pięknych zdań” (Julian Przyboś); „To, co jest istotną wartością poetycką, tkwi [...] w połączeniach słów, znajduje się niejako poza samym słowem”

(Jan Brzękowski); „Nie słowo, lecz..między słowie jest ważne. Od tych prądów między słowem a słowem, od iskier strzelających z twórczego zestawienia słów i fraz zależy poezja” (Julian Przyboś). Przybosiowskich „pięknych zdań” nie należy jednak rozumieć na sposób pozytywistycznego realizmu stylistycznego, a tym mniej na sposób Młodej Polski. Źródłem ich piękna jest metafora, jednak nie tradycyjna metafora obrazowa i nastrojowa, lecz nowoczesna, trudna metafora- pojęciowa i intelektualna. Wraz z awangardą narodził się problem zrozumiałości poezji dla szerszego kręgu odbiorców.

Z perspektywy dnia dzisiejszego ta umiarkowana odmiana nowatorskiego nurtu stylistycznego dwudziestolecia okazała się najbardziej płodna. Do awangardy nawiązuje - w mniejszym lub większym stopniu, mniej lub bardziej bezpośrednio - cała niemal poezja powojenna.

W prozie nowatorski nurt stylistyczny międzywojnia reprezen-