SNC03739

Rys f ia. Schemat ptnmiow

fcstuych

Wia <rpmVr# 'tfitpiii

Jeśli równowaga powietrza jest chwiejna, chmury powstają nad barierą górską nawet wtedy, gdy poziom kondensacji leży wyżej niż wierzchołki gór. Po zawietrznej stronie powietrze ześlizguje się w dół i ogrzewa się adiabatycznie, w związku z czym jego wilgotność względna szybko maleje, a chmury zanikają. Zawietrzną stronę gór obejmuje cień opadowy. Kształtujący się w ten sposób efekt orograficzny powoduje, że większa część wilgoci atmosferycznej pozostaje na dowietrznych obrzeżach lądu, podczas gdy jego wnętrze, nawet niezbyt odległe od źródła wilgoci, ma klimat suchy.

■-

W Europie najsilniejszy efekt orograficzny powstaje w Górach Skandynawskich, położonych wstrefie silnej zachodniej cyrkulacji, niosącej wilgotne powietrze atlantyckie.

D. Martyn (1995) podaje, jak znaczne kontrasty opadowe występują na terenie Norwegii. W zachodniej, nadbrzeżnej części roczne opady sięgają 4000 i 5000 mm (rejon Bodo i Nordfjordu), w części wschodniej, w cieniu opadowym notuje się zaledwie 251 mm (miejscowość Skjak) i 274 mm (Lom w dolinie Otty). Liczba dni z opadami w ciągu roku zmniejsza się odpowiednio od 220-230 do 95,

Specyficzna sytuacja panuje na granicy lądu i morza, a także nad powierzchnią lądu o zróżnicowanej szorstkości. Jej miarą są współczynniki tarcia (tab. 9.8). W masie powietrza przemieszczającego się w kierunku rosnącej szorstkości (np. znad morza na ląd) powstaje tzw. zbieżność prędkości, polegająca na zmniejszeniu się prędkości ruchu łranslacyjnego. Oznacza to, że dopływ masy powietrza jest większy od odpływu (poziomego) i że dla zachowania ciągłości ruchu pojawia się pionowa składowa prędkości, rekompensująca niedobór odpływu poziomego. Wskutek rosnącego tarcia o podłoże powstają w atmosferze ruchy wstępujące, które sprzyjają powstawaniu chmur i opadów. Przeciwnemu kierunkowi ruchu, tzn. spadkowi tarcia, odpowiadają ruchy zstępujące. Są one w znacznym stopniu odpowiedzialne za powstawanie nadbrzeżnych pustyń na zachodnich krańcach kontynentów w strefie subtropikalnej. Osiadaniu powietrza przenoszonego przez pasat w kierunku oceanu sprzyja tam dodatkowo chłodna powierzchnia wód - zimne prądy morskie i upwelling. Rozbieżność prędkości powstaje jednak na wybrzeżu. Zimne prądy, szczególnie upwelling, są przede wszystkim skutkami cyrkulacji wschodniej powietrza niż czynnikami powstawania pustyń nadbrzeżnych.

Rola tarcia ujawnia się także przy ruchach powietrza w polu barycznym o izobarach równoległych do wybrzeża. Nad powierzchnią morza kierunek wiatru dolnego nieznacznie różni się od kierunku wiatru gradientowego, natomiast nad lądem linie prądu przecinają izobary pod kątem dochodzącym do 40°. Jeśli nad morzem ciśnienie jest niższe niż nad lądem, wzdłuż brzegu powstaje linia zbieżności prądów powietrznych.

213