str246

tysięcy kilometrów; w rzeźbie dna uwidoczniają się jako rozpadliny i skarpy o deniwelacji niekiedy przekraczającej 2000 m. Są to strefy kruszenia się skorupy ziemskiej.

Grzbiety śród oceaniczne stanowią olbrzymie kopulasto-pasmowe nabrzmienia skorupy ziemskiej, wznoszące się 2500-3000 m nad poziomem równin abisalnych i przebiegające przez oceany: Atlantycki. Spokojny, Indyjski i Arktyczny (rys. 203, 204). Zajmują 15,3% powierzchni dna oceanu światowego (tab. 37). Szerokość grzbietów waha się od kilkuset do 2000 km. łączna ich długość przekracza 60000 km. Tworzą one jednolity, ściśle powiązany system. Wyniesienia niezbyt szerokie o stromych stokach są nazywane grzbietami (np. Grzbiet Środkowoatlantycki, Grzbiet Środkowo-indyjski), natomiast wyniesienia dość szerokie o stokach połogich - wzniesieniami lub wyniesieniami (np. Wyniesienie Wschodniopacyficzne, Wyniesienie Galapagos. Wyniesienie Chilijskie). Na półkuli południowej cały glob ziemski opasuje pas śród-oceanicznych wzniesień, w skład którego wchodzą: Grzbiet Afrykańsko-Antark-tyczny. Grzbiet Zachodnioindyjski, Grzbiet Środkowoindyjski i Grzbiet Australijsko-Antarktyczny (rys. 204). Na Oceanie Spokojnym rolę gr/.bictu śródoceanicznego spełniają Grzbiet Południowopacyficzny (biegnie od Grzbietu Australijsko-Antarktczncgo do strefy rozłamu Eltanin) i Wyniesienie Wschodniopacyficzne (ciągnie się od strefy rozłamu Eltanin do Półwyspu Kalifornijskiego i dalej w kierunku północnym w obręb Gór Skalistych) z odgałęzieniami: Grzbietem Kokosowym (Chilijskim, na pd.-wsch.), Grzbietem Galapagos (na wsch.) i Grzbietem Juan de Fuca (Wyniesieniem Albatros, na pn.). Od Wyspy Wielkanocnej, stanowiącej wierzchołki grzbietu śródoceanicznego, ciągnie się na pn.-zach. aż do Rowu Aleuckiego wielki system górski nazwany Wzniesieniem Darwina, rozdzielający Ocean Spokojny na dwie prawie równe części, i obejmujący grzbiety: Tuamotu, Kiritimati, Hawajski i Cesarski. W Oceanie Indyjskim rolę grzbietu śródoceanicznego spełnia Grzbiet Arabsko-Indyjski (Grzbiet Carlsbcrga), rozpoczynający się w miejscu połączenia Grzbietu Zachodnioindyj-skiego, stanowiącego przedłużenie Grzbietu Afrykańsko-Antarktycznego. z Grzbietem Srodkowoindyjskim, w przedłużeniu Grzbietu Australijsko-Antarktycznego. Na Oceanie Atlantyckim rolę grzbietu śródoceanicznego spełnia Grzbiet Środkowoatlantycki. Rozpoczyna się od wyspy Bouvena i do równika ma przebieg południkowy. Ten fragment nosi nazwę Grzbietu Południowoatlantyckiego. Na wysokości Zatoki Gwinej-skiej skręca on gwałtownie na zachód i od I5° szer. geogr. pn. znów przyjmuje swój północny kierunek, który w zasadzie utrzymuje do Islandii: ten fragment nosi nazwę Grzbietu Północnoatlantyckiego. Na północ od Islandii przedłużeniem systemu śródoceanicznego są grzbiety: Islandzki, Mohra i Jana Mayera. Na Oceanie Arktycznym rolę grzbietów śródoceanicznych pełnią: Grzbiet Nansena, Grzbiet Łomonosowa, Grzbiet Alfa i Grzbiet Mendclcjcwa. Niektórzy geolodzy do systemu grzbietów śródoceanicznych zaliczają także kilka mniejszych łańcuchów, takich jak: Grzbiet Wschodnioindyjski (Grzbiet 90 Południka) na Oceanie Indyjskim, Grzbiet Norfolk, Grzbiet Nazca, czy Wzniesienie Chilijskie na Oceanie Spokojnym oraz Grzbiet Labradorski i Grzbiet Wielorybi na Oceanie Atlantyckim.

W strefie osiowej większości grzbietów śródoceanicznych zaznaczają się strome, głębokie doliny lub pęknięcia zwane ryftami; są to zapadliska będące rowami tektonicz-

246

□

$

Cl

C

7T

C

O

rr.

a>

ro

■t.

CD

CO

CO

CO

o

©

©

&

(J