Image00053

106 A-aria Jarymowicz

jomością mniej lub bardziej wyraźnie artykułowanych przez otoczenie norm i poczuciem widoczności cech "ja" dla otoczenia, poczuciem podlegania,bądź nic,kontroli społecznej.

Tak na przykład Wetr (1971* cyt. za: Snydor, Fromkin, op. cit.) stwierdził, że efekt zmiany własnych opinii w warunkach "doprywacji po-trzeby własnej unikalności" obserwować można tylko w odniesieniu do tych postaw, które badani określili wcześniej jako ważne, a nie pojawił sic on w odniesieniu do postaw uznanych za "mało ważne".

W badaniach Codola i Jarymowicz nad spostrzeganiem podobieństwa o-kazało się, że tendencja do zaniżania ocen w zakresie cech wysoce podob-

nych przejawia się*z różnym jjasileniem w zależności od tego, o ile porów-

---——- ■    ' —¹

nywane cechy "ja" są w mniemaniu badanego właśnie dla niego specyficzne, to jest, czy odróżniają go, czy nie od "ogółu innych". Tak na przy-

'    ...— - ■

kład, stopień zaniżania ocen podobieństwa był mniejszy w odniesieniu do osób prezentowanych jako atrakcyjne, a większy ^w stosunku do osób anonimowych, "neutralnych", ale zmienność tę obsorowaliśmy wyłącznie w zakresie cech, co do których badani uważali, że posiadają je w stopniu bądź wyraźnie większym, bądź wyraźnie mniejszym niż "inni ludzie" (por. Jarymowicz, I98la). Innymi słowy, osoby badane wykazywany szczególną wrażliwość percepcyjną na własne podobieństwo z innymi w zakresie cech uważanych za specyficzne dla "ja", odróżniające "ja" od "ogółu innych", a pozostałe cechy (uważane za wspólne dla "ja" i "nie-ja") oceniane były w sposób niezależny od tego, kogo dotyczyło porównywanie. Także w innym badaniu (por. Jarymowicz, Codol 1979b) okazało się, że spostrzeganie cech najbardziej dla "ja" specyficznych u innych osób podlega innym regułom, niż spostrzeganie pozostałych cech uważanych za charakterystyczne zarówno dla "ja", jak i dla "innych ludzi". Tak na przykład, znana tendencja do przeceniania u innych własnych cech negatywnych i niedoceniania własnych cech pozytywnych przejawiła się tylko w zakresie cech odróżniających "ja" od "nie-ja" w stopniu skrajnym.

Są to więc przykłady badań pokazujących, że wrażliwość na sygnały podobieństwa z innymi ludźmi jest różna w zakresie różnych właściwości

"l -I-'    I...    ,    '    _r    ____■    -    -- " II    .1    - .    ■ —

"ja". Wskazane tu dwa kryteria zróżnicowania tychże cech - poczucie ich ważności oraz spostrzeganie, źe różnią one "ja" od "nie-ja" - nie wyCzer-

_Różnicowanie "ja-mni" i fuahtjpwowsnie

107

pują zapewne Listy czynników, które mogą decydować • scIch^wMÓtt ? żenią do unikania nadmiernego podobieństwa z innymi hałźan.

Inną kategorię czynników różnicujących stanowią te, które nążą nj z oczekiwaniami społecznymi. Nacisk na konformizm i anifontłzaCją jjjgg&g dotyczy wszelkich właściwości f ich zakres jest różny w różnych eenmkocb historyczno-kulturowych), m»    .także    ag

wowalne i poddają się kontroli otoczenu. Dlatego też tendencja do p—żuki wanta własnel odrębności może być w zakresie pewnych właściwości iłu-jnuaia. a w zakresie mniich nieflkrępoy^,

Fromkin i Demming (1967, cyt. za: Snyder, Fromkfa op. Cłl. I deko nall przeglądu badań, który wykazał, że badani studenci spostrzegają swoje postawy, poglądy i wartości jako najbardziej unikalne w otoczeniu, a swoje zachowania jako najmniej unikalne w otoczeniu. Fromkin i Suyóer wyrażają przeświadczenie, że człowiek pragnie mieć pewną tlóśĆ przekonań, które uważa za specyficzne dla siebie, co oczywiście nie jest równoznaczne z tym, że w funkcjonowaniu publicznym chce tą odrębność uja«-niać: "prywatna odrębność postaw" może współwystępować z aaaifestacja-mi postaw podobnych do postaw imych członków danej społeczności.

Do podobnych konkluzji doprowadziły nas badania przeprowadzone K Instytucie Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego (jarymowicz 1901c). Osoby badane były tolerancyjne wobec podobieństwa zachowań własnych i cudzych, ale manifestowały nieprzychylność wobec partnerów wysoce pedoh-nych pod względem właściwości osobowości. Tak na przykład, w jednym z badań (por. Nuckowska, op. cit.) stwierdziliśmy dokładnie przeciwstawna zależności pomiędzy spostrzeganym podobieństwem "ja-partner" I przychylnością wobec partnera: gdy przedmiot porównań stanowiły zachowania jmą. łeczne, osoby badane wykazywały większą gotowość do nagradzania i uuB szą gotowość do karania partnerów o zachowaniach zdecydowanie podobnych do własnych niż wobec partnerów o zachowaniach różnych, ale gn przedmiotem porównań były właściwości osobowości 'tylko w pewnym stopniu u» jawniające się w toku interakcji z otoczeniem społecznym', przydział kar i nagród był wyraźnie mniej korzystny dla partnera o takich tamek cechach osobowości nii dla partnera różniącego się 9 pewnym siop-