img102

Interpunkcja w Panu Tadeuszu 261

do niej budowy zdania. Tym sposobem składniowa funkcja wymienionych znaków przestankowych jest pośrednio wynikiem stosowania ich dla zupełnie innego celu.

Pozostaje wreszcie omówienie pozostałych 16% zdań podrzędnych, oddzielonych przecinkami w częściach przedśredniówkowej i pośredniów-kowej wiersza. I znowu pouczające będzie zestawienie z tab. 5—8, które pokazują tendencję.do stosowania licznych pauz w części przedśredniówkowej i bardzo nielicznych w części pośredniówkowej. Ściśle odpowiadają temu wysokości procentów: 14,32 i 1,68. Ilekroć jakieś zdanie podrzędne zaczynało się w części przedśredniówkowej, dawało okazję do wprowadzenia pauzy. O wiele więcej można by zacytować wypadków, gdy Mickiewicz wprowadzając pauzy do części przedśredniówkowej wcale ich nie uzależniał od tego, czy akurat przypadał w tej części początek jakiegoś zdania podrzędnego, czy nie przypadał. Oto przykłady:

Lud prosty choć w publiczne nie mięszał się rady,

Zgadnął zaraz że ogon ów jest wróżbą zdrady. (VIII 161—62)

przypominam właśnie,

Co mnie mówiono niegdyś małemu dziecięciu,

Pamiętam, choć nie miałem wówczas lat dziesięciu. (VIII 166—68)

Innymi słowy — ów niewielki stosunkowo procent zdań podrzędnych, które zostały poprzedzone przecinkiem, choć nie zaczynały się po klauzuli czy po średniówce, zawdzięcza to wyróżnienie nie względom składniowym, lecz retoryczno-intonacyjnemu ukształtowaniu wierszowanej narracji.

Bardzo wymownego świadectwa, że tak właśnie rzeczy się mają, dostarcza bliższe rozpatrzenie praktyki Mickiewicza, jeśli chodzi.jx.zdani§. dopełnieniowe zaczynające się od spójników, że lub iż. Jak wykazuje tab. 10", Mickiewicz w ogromnej większości wypadków nie stawiał przed nimi przecinków. Na ogólną liczbę 98 zdań tego typu 56 nie posiada przecinka wcale, 25 zaczyna się po przecinku klauzulowym, 8 — po średniówkowym, a jedynie 9 poprzedzone zostało przecinkiem w części przedśredniówkowej. Nietrudno zauważyć, że te zdania występują w ogromnej większości po czasownikach, które określamy jako verba dicendi et sentiendi. A jednak:

Hrabia chował się w obcych krajach od dzieciństwa I powiada, że to jest znakiem barbarzyństwa Polować tak jak u nas (...) (II 577—79)

Najwyraźniej chodzi o pauzę, o zawieszenie głosu przygotowujące słuchaczy na rewelacyjną — zdaniem Rejenta — opinię Hrabiego o warunkach naszego polowania. Taka pauza jest akcentem logicznym, podobnie jak w zacytowanym przed chwilą w. 168 księgi VIII, gdzie chodzi