img203 (10)

nym, przebiegającym w kilku kolejnych fazach. Na proces rozumienia tekstu składają się elementy spostrzeżeniowe, pamięciowe, myślowo-rozumowe, wyobrażeniowe oraz emocjonalne — zależnie od stosunku osoby czytającej do tekstu¹.

Proces czytania rozpoczyna się od spostrzeżenia cząstki tekstu (drukowanego lub pisanego), po czym następuje skojarzenie wyobrażenia językowego, wytworzonego na podstawie spostrzeżenia, z odpowiadającym mi wyobrażeniem pozajęzykowym, tzn. z realnym znaczeniem tej cząstki tekstu. Zrozumieniu pierwszej cząstki tekstu towarzyszy zapamiętanie jej sensu i pamiętanie go w momencie, kiedy spostrzegamy cząstkę następną. Po zrozumieniu znaczenia nowej cząstki, skojarzeniu tego znaczenia ze znaczeniem cząstki poprzedniej i zapamiętaniu sensu obu cząstek przewiduje się zazwyczaj sens dalszej cząstki tekstu. Przewidywanie dalszego ciągu — tzw. antycypacja tekstu — dotyczy strony językowej, a więc brzmienia słów z ich budową gramatyczną łącznie oraz strony semantycznej, znaczeniowej fragmentu dalszego ciągu tekstu. Przewidywanie może obejmować jeden wyraz lub zespół wyrazów: wyrażenie, zwrot, zestawienie, a nawet niekiedy dużą frazę.

Odczytanie i zrozumienie nowej, następnej cząstki tekstu daje podstawę do weryfikacji, czyli kontroli i sprawdzenia słuszności dokonywanych przewidywań. Dalszy ciąg procesu czytania przebiega w sposób analogiczny do opisanego wyżej.

Zrozumienie czytanego tekstu może dotyczyć sensu dosłownego, bez wychodzenia poza treść reprezentowaną przez tekst, sensu dosłownego w połączeniu z sensem dodatkowym albo też sensu domyślnego, nie wynikającego z tekstu w sposób bezpośredni.

Dosłowne rozumienie tekstu jest typowe dla dzieci rozpoczynających naukę czytania. Dopiero w miarę uzyskiwania wprawy w technice czytania, a także w miarę zdobywania doświadczenia, wynikającego z analizy treści różnych tekstów, oraz dzięki rozbudzonej wyobraźni dziecko staje się zdolne do wykrywania sensu ukrytego, domyślnego, nie wyrażonego wprost słowami tekstu.

Zrozumienie tekstu, zarówno dosłowne, jak i (tym bardziej) domyślne, zależy od kilku czynników. Zaliczamy do nich stopień, czyli poziom wprawy w czytaniu, słownictwo zastosowane w tekście, budowę zdań składających się na tekst oraz styl, jakim posługuje się autor.

Zbyt trudne słownictwo, zawierające słowa nie znane dziecku, powoduje niezrozumienie lub niepełne zrozumienie tekstu.

Nowe słownictwo musi się pojawiać w tekstach; jest to nieuniknione, a poza tym pożyteczne, rozwija bowiem język i zasób pojęć dziecka, poszerzając dzięki temu jego wiedzę o świecie. Niezbędne jest jednak wyjaśnianie wyrazów nowych, niezrozumiałych, a także rozszerzanie zasobu pojęć, z jakim dziecko rozpoczyna pracę z tekstem.

Rozwój pojęć dokonuje się u dzieci w czasie bezpośredniego poznawania konkretnej rzeczywistości, w kontaktach słownych z otoczeniem oraz przy zetknięciu się ze słowem drukowanym (książki, czasopisma). Zmysłową formą pojęcia jest właśnie słowo (wyraz). Słowo stanowi niezbędny środek dialektycznego przejścia od konkretnego obrazu zmysłowego do pojęcia. Przejście to można przedstawić za pomocą następującego schematu²:

1

J. Zborowski. Początkowa nauka czytania..., s. 163.

2

Ł. O. Rieznikow Pojęcie i słowo. Warszawa 1960, PWN.