img285 (7)

106 Druidzi

koszami owoców i rogami obfitości. Z Vertault w Burgundii pochodzi rzeźba z potrójną postacią bogini-matki, gdzie jedna postać trzyma dziecko, a inne ją otaczają.

Chrześcijaństwo przejęło później ideę Trójcy Świętej (Ojciec, Syn i Duch Święty) nie od tradycji judaistycznej, której idea ta była obca, lecz z interpretacji greckiej, wspomaganej teologią wczesnych Ojców Kościoła. Gal Hilary, biskup Poitiers (ok. 315 - ok. 367), uznawany jest za jednego z pierwszych Celtów, który dokonał istotnego wkładu w rozwój filozofii chrześcijańskiej. Jego wybitnym dziełem było De Trinitate, w którym zajmował się pojęciem Trójcy Świętej, podstawowym dogmatem wiary chrześcijańskiej.

Diogenes Laertios zauważył, że nauczanie druidów miało formę triad, co znajduje potwierdzenie w literackiej tradycji zarówno Irlandii, jak i Walii.

W nazwach wielkich rzek północnej Europy przechowało się celtyckie dziedzictwo, wiele z nich odnosi się do postaci bogiń. Wspominaliśmy już

0    Dunaju, który wziął swą nazwę od bogini Danu. Sądzi się, że ojczyzna Celtów znajdowała się na terenach leżących w górnym biegu Dunaju, a także Renu

1    Rodanu. Nic dziwnego, że dorzecza tych rzek pełne są nazw o celtyckim rodowodzie. Także Sekwana nosi imię celtyckiej bogini Seąuany, angielska rzeka Severn wiąże się z boginią Sabrann, obecną również w nazwie strumienia w Bedfordshire i w starej nazwie irlandzkiej rzeki Lee. Rzeka Boyne w Irlandii nosi imię bogini Boann, małżonki Dagdy, natomiast Shannon nosi imię innej bogini, Sinainn.

Jak zauważyła Annę Ross:

Nazwy rzek, takich jak Dee (Deva), Clyde {Ciota, por. galijska Clutoida), Severn (Sabrina), prawdopodobnie również Wharfe (? Yerbeia) oraz Braint z wyspy Anglesey i Brent z Middlesex (od imienia Brigantia), wskazują na związek rzek z boginiami, podobnie jak to miało miejsce w Galii. Dodatkowo w Irlandii, oprócz licznych starych nazw rzek, zachowały się także legendy i inne świadectwa kultu związanego z nadawaniem imion bogiń rzekom.

Natomiast MacCulloch twierdzi, że:

(...) nie można mieć wątpliwości co do tego, że Celtowie zasiedlając nowe tereny nadawali kolejnym rzekom nazwy tych samych bóstw, wierząc, że stanowią one część jednego królestwa tego boga lub bogini (...) Matka-rzeka nawadniała cały kraj, podobnie jak w świętych księgach Indii, gdzie rzeki są matkami życia, symbolami płodności (...) również Celtowie uznawali rzeki za dawczynie życia, zdrowia, źródła obfitości i w związku z tym składali im bogate dary i ofiary.

Celtyckich bogów wielokrotnie przedstawiano razem z żeńskimi towarzyszkami. Galijski bóg Sucellus pojawia się na wizerunkach z młotem w lewej dłoni, a na płaskorzeźbie znalezionej niedaleko Metzu towarzyszy mu Nantosuelta. Imię Sucellus oznacza „dobrze uderzającego”, natomiast imię bogini Nantosuelta tłumaczy się jako „wijąca się rzeka”. Gdy system patriarchatu wyparł pojęcie bogini-matki, nowo pojawiający się bogowie brali za żony stare boginie rzek. Kruk, celtycki symbol śmierci i walki, siedzi u ich stóp. Sucellus i Nantosuelta pojawiają się także na innych pomnikach pochodzących z różnych terenów celtyckiego świata. Według Dillona i Chadwick boska para stanowi typowy motyw celtycki. Oprócz Sucellusa i Nantosuelty razem występują też Luxovius i Brixia oraz Bormo i Damona. Małżeństwo boga-wodza z boginią-matką miało zapewnić ochronę i urodzaj. Według Dillona i Chadwick:

To znów przywodzi na myśl hinduizm, w którym bóg ma żeńską towarzyszkę, swoją siakti, czyli źródło siły. Na tej zasadzie Indra ma za małżonkę Saczi, małżonką Siwy jest Urna, a Wisznu - Śri-Lakszmi⁹.

Po nastaniu chrześcijaństwa celtyccy bogowie zostali „wygnani” do podziemi w górach. W języku irlandzkim słowo sidhe oznacza kopiec lub wzgórze i odnosiło się do ostatniego miejsca pobytu De Danaan, Nieśmiertelnych, po ich porażce z Milezjanami. Starożytni bogowie, wygnani pod ziemię, przetrwali w ludowej pamięci jako aes sidhe, czyli ludzie z gór, a w późniejszym folklorze jako po prostu duszki, chochliki i zjawy. Irlandzkie słowo sidhe oznacza dziś wróżkę lub zjawę; najsłynniejsza jest bęnshee (od irl. bean sidhe), w irlandzkim folklorze kobieta-zjawa, której zawodzenie i płacz zapowiada śmierć. Wcześniej Dagda przyznał każdemu bogu w Irlandii sidhe, jego własne wzgórze, co potwierdza jego pozycję ojca bogów.

Według Rzymian i Greków, religia Celtów wiązała się ze składaniem ofiar z ludzi. Omówimy to zagadnienie w następnym rozdziale, poświęconym obrządkom druidów.

Pamiętając o wierze Celtów w życie pozagrobowe i pogodnym duchu przepełniającym ich mitologię, należy zapytać o to, czego Celtowie obawiali się najbardziej. Według Arriana, który cytuje Ptolemeusza syna Lagusa, pytanie to zadał Aleksander Macedoński, gdy spotkał Celtów nad brzegami Dunaju w 335/334 r. p.n.e. „Obawiamy się, by niebo się nie zawaliło” - odparli z powagą wodzowie. Według komentarza Arriana, Aleksander uznał, iż Celtowie mieli nadzwyczaj wygórowane mniemanie o sobie. Jednakże odpowiedź ta dopuszcza jeszcze dwie inne interpretacje. Według pierwszej, Celtowie użyli rytualnej formuły, aby podkreślić dobre intencje przy rozpoczęciu rokowań. Słowa te stanowiły rodzaj przysięgi, obecnej w irlandzkich traktatach prawniczych jeszcze tysiąc lat później: „Dochowamy przyrzeczenia, chyba źe się niebo zawali i nas zgniecie lub ziemia otworzy i nas pochłonie, lub morze podniesie i nas zaleje”. Gdy Conchobhar Mac Nessa z Ulsteru wyprawił się, żeby oswobodzić jeńców i odebrać łupy zdobyte przez Medb, złożył obietnicę, że osiągnie cel, chyba że „niebo się zawali, ziemia otworzy, a morze wystąpi i wszystko pochłonie”. Według drugiej interpretacji, słowa Celtów mogły po prostu oznaczać obawę

⁴ Ze świata Celtów, str. 23.