img869 (2)

46 Aspekty mitu

na tronie zc wzniesionymi do góry ramionami: uosabia oś kosmiczną utwierdzoną w pępku Ziemi — to znaczy na tronie, środku Świata — i sięgającą Nieba. Pokropienie wiąże się z Wodami spływającymi z Nieba wzdłuż axis mundi — to znaczy Króla — aby użyźnić Ziemię¹.

W odróżnieniu od czasów protohistorycznych, kiedy ra-dżasuja odbywała się corocznie w celu regeneracji Kosmosu, w czasach późniejszych praktykowano ją dwukrotnie: pierwszy raz — aby konsekrować króla, drugi raz — aby zapewnić mu uniwersalną władzę.

Tak właśnie było w Egipcie. Koronacja nowego faraona, pisze Frank fort,

po niebezpiecznym zerwaniu harmonii między społecznością a przyrodą, może być uznawana za początek nowej ery; jest ona procesem podobnym do tworzenia wszechświata. Doskonale ilustruje to tekst zawierający klątwą rzuconą na wrogów króla, którzy porównani są do Apofisa, węża ciemności, którego Re zabił o świcie. Jednak porównanie to zawiera jeszcze ciekawe uzupełnienie: „Są oni podobni do węża Apofisa o świcie Nowego Roku”. Sformułowanie: „o świcie Nowego Roku” można wytłumaczyć tylko jako rodzaj podkreślenia; wąż zostaje pokonany o każdym wschodzie słońca, ale Nowy Rok jest świętowaniem nie tylko stworzenia i początku nowego dnia, ale również rozpoczęcia nowego cyklu kalendarzowego².

Widzimy zatem, w jaki sposób kosmogoniczny scenariusz Nowego Roku może stanowić integralną część ceremonii konsekracji króla; dzieje się tak dlatego, ponieważ oba rytuały mają ten sam cel: kosmiczną odnowę.

Odnowa (renovatio) dokonana z okazji namaszczenia na króla miała jednak poważne konsekwencje dla późniejszej historii ludzkości. Z jednej strony, odrywając się od sztywnych ram kalendarza, obrzędy odnawiania stały się ruchome, z drugiej zaś król stał się w pewnym sensie odpowiedzialny za stabilność, płodność i pomyślność całego Kosmosu. Prowadzi to do wniosku, że powszechna odnowa zaczęła odtąd być związana już nie z rytmami kosmicznymi, lecz z osobami i wydarzeniami historycznymi³.

Odnowić świat

Nietrudno zrozumieć, dlaczego koronacja króla powtarzała kosmogonię czy dlaczego miała ona miejsce akurat w Nowy Rok. Uważano, że król zdolny jest odnowić cały Wszechświat, zaś odnowa par excellence dochodzi do skutku w dzień Nowego Roku, to znaczy wtedy, gdy zostaje zapoczątkowany nowy cykl kalendarzowy. Jednak renovatio odbywające się za sprawą rytuału noworocznego jest w gruncie rzeczy ponowieniem kosmogonii. Każdy Nowy Rok rozpoczyna na nowo Stworzenie. 1 to właśnie mity — zarówno kosmogoniczne, jak i pochodzenia — przypominają ludziom, jak powstał Świat i co nastąpiło potem.

Świat jest wciąż „naszym światem” — światem, w którym żyjemy. 1 chociaż właściwy człowiekowi sposób bycia jest identyczny zarówno w przypadku aborygenów, jak i żyjących współcześnie mieszkańców Europy Zachodniej, to jednak poważnie zmieniają się konteksty kulturowe, za pomocą których

1

   Eliade, MeJistofeles i androgyn, przełożył Bogdan Kupis, opracował Robert Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa 1994, s. 160 i nast.

2

   H. Frankfort, Kingship and the Gods, Chicago 1948, s. 150.

3

Eliade, Mefistofeles i androgyn, dz. cyt., s. 161-162: „W przedstawionej wyżej koncepcji dopatrujemy się źródeł przyszłych eschatologii historycznych i politycznych. I rzeczywiście, nieco później pojawiło się oczekiwanie na odnowę kosmiczną, na „zbawienie” Świata, na nadejście jakiegoś Króla, Bohatera czy Zbawiciela, a nawet przywódcy politycznego. Również świat współczesny, w formie mocno zsekularyzowanej, zachował po dziś dzień eschatologiczną nadzieję powszechnej odnowy (renowi tio), przeprowadzonej dzięki jednej klasie społecznej, jednej partii czy jednej osobistości politycznej”.