img985

1

miany i odmianki języka wojskowego, język marynarzy, lotników, saperów itd. Pomijam także sprawę werbalnych kodów zaszyfrowanych i funkcjonowanie znakowych kodów niewerbalnych. W globalnym ujęciu charakter języka wojskowego kształtuje wiele czynników¹⁴: 1) specjalna terminologia i nomenklatura, jak we wszystkich odmianach fachowych, 2) dążność do maksymalnej jednoznaczności (jak w języku naukowym czy języku przepisów prawnych), (podyktowana i względami pragmatycznymi, i charakterem zbiorowości, 3) dążność do jasności komunikatu i jego ekonomii, 4) kształtowanie gotowych formuł językowych przypisanych określonym sytuacjom, czynnościom, funkcjom wypowiedzi, 5) imperatywny charakter wypowiedzi (rozkazy, komendy), zakładający natychmiastową reakcję wykonawczą (funkcja illokucyjna języka), 6) charakterystyczny układ i frekwencja środków językowych w zakresie kategorii gramatycznych, budowy zdania, jego równoważników, 7) charakterystyczna intonacja i w ogóle prozodia wypowiedzi o funkcjach delimitacyjnych, semantycznych i ekspresywnych, a zwłaszcza performatywnych, 8) hierarchizacja i organizacja składników wypowiedzi zakładająca, jak w meldunku, rygorystyczną selekcję i porządek informacji, 9) ekspresywny charakter wypowiedzi w porównaniu z neutralnymi postaciami języka urzędowego.

W grupie socjolektów kształtowanych przez instytucje społeczne, których charakter wyciska bezpośrednio piętno na języku, można umiejscowić także odmiany cywilne, np. język sądowy jako odmianę języka urzędowego, język kościelny czy język szkolny realizowany w czasie lekcji i innych zajęć szkolnych itp.

I

Profesjolekty

Terminem tym proponuję nazwać odmiany 3 względnie czystej funkcji zawodowej, wedle listy zawodów w Polsce uprawianych, por. język szewców, piekarzy, fryzjerów, lekarzy, mechaników samochodowych itd. t    Tutaj, jak już wspomniałem, realizuje się formuła: POTOCZNOŚĆ +

|    SŁOWNICTWO SPECJALNE, co nie znaczy, aby obowiązywała ona we

»    wszystkich wypadkach jako formuła sztywna. Każdy zawód wytwarza

nacechowane składniki ekapresywne, ale tylko nieliczne zawody kształtują rodzaj społecznych środowisk i pewien model życia, który wykracza poza więzi zawodowe realizujące się głównie w godzinach pracy, w konkretnym zakładzie, w określonym dziale produkcji itp. Odmiany

¹⁴ Por. K. M u s i o 1 e k: Lingwislyczno-semantyczna charakterystyka regulaminu wojskowego. „Rozprawy Komisji Językowej Wroeł. Tow. Nauk.” 1982. T. XIII, s. 55—71.