IMG74 (4)

46

Rysunek 4.3

Budowa ostatnich segmentów poczwarek «r/₍ goni choinówki (z Mińskiego I Tropina, 1965) A. samiec, B - samica, a - otwór analny, n - ot*₇ płciowy nać na podstawie pomiaru ciężaru poczwarek samic motyli lub oprzędów samic borecxni ków. U wymienionych owadów występuje bowiem liniowa zależność między wagą ciała a liczbą produkowanych jaj (tab. 4.1).

Analiza morfologii osobników dotyczy wykrycia w populacji występowania niekryp-tycznych. migrujących form osobników, które sygnalizują narastającą gradację. Zwykle osobniki odznaczające się dobrą kondycją fizjologiczną są ciemniej lub jaskrawiej ubarwione. Odnosi się to zarówno do postaci dorosłych, jak i larw. Takimi „gradacjonośnymi gąsienicami barczatki sosnówki są w odróżnieniu od jasno ubarwionych, ciemno ubarwia ne osobniki. Ich udział wzrasta w populacji proporcjonalnie do dynamiki procesów gradacyjnych.

Rzadziej obserwuje się inne zmiany w morfologii owadów skorelowane ze stanem liczbowym populacji, a raczej z tendencją do zmian tego stanu. Poczwarki strzygoni choinówki w okresie gradacji charakteryzują się mikroskopijnymi doleezkami rozmieszczonymi na powierzchni różnych części ciała, a szczególnie na skrzydłach. nogach, czulkach i ssawce (rys. 4.4). Dołeczków tych brak u osobników występujących w latach międzygradacyjnych.

Odróżnianie osobników kończących diapauzę jest ważne przy prognozowaniu gradacji rośliniarek, u których długość diapauzy jest różna i waha się zwykle od I roku do 3 lat. Z tych samych powodów byłaby ważna także przy prognozowaniu gradacji korowódki sosnowej i opaśli ka sosnowca umiejętność odróżniania osobników

Rysunek 4.4

Fragment poczwarki strzygoni choinówki z widocznymi mikroskopijnymi doteczkami (z Mińskiego i Tropina, 1965)

Tabela 4.1

Zależność między ciężarem poczwarek strzygoni choinówki - Panolis flammea Schiff. a płodnością samic w różnych fazach gradacji (wg Mińskiego i Tropina, 1965)

Stadium	Średni ciężar	Średnia liczba
gradacji	poczwarek w g	składanych jaj
Wstępne i ostrzegawcze	0.30-0.32	200 - 300
Wybuchowe	0.25-0.27	90-230
Retrogradacja	0.15-0.18	10 - 40

kończących diapauzę w glebie (korowódka w stadium poczwarki. upaślik w stadium jaja), ale metody takie nie zostały jeszcze opracowane.

Rozpoznanie osobników kończących diapauzę jest w przypadku osnui gwiaździstej proste Irys. 4.5). U osobników, które zakończą przeobrażenie najbliższej wiosny, już na jesieni jxijawiają się ciemne plamy na skroniach zwane oczkami tmaginalnymi (pronimfa), gdy u kontynuujących diapauzę osobników plamy takie nic występują leonimta). Ponieważ larwy boreczników przebywają w opr/ędach, sląd obserwacja ich przeobrażenia może być dokonana poprzez sekcję oprzędów alho przez ich prześwietlenie promieniami rentgena (rys. 4.6-4.S).

Rysunek 4.5

Rozwói oczu imagmalnych u diapauzuiących larw osnui gwiażdzistei (z lliriskiego i Tropina. 1965)

Opisane wskaźniki charakteryzujące możliwość zmian w liczebności populacji, a szczególnie te. które charakteryzują śmiertelność i rozrodczość, ułatwiają prognozowanie, choć nie są całkowicie doktadne i pewne, gdyż między terminem wykonania prognozy a terminem jej odniesienia mogą zachodzić nieprzewidziane zmiany liczebności populacji. Dlatego też między wymienionymi terminami podejmowane są dodatkowe czynności kontrolne, zwane kontrolami nadzwyczajnymi. Dotyczą one zwykle najgroźniejszych dla lasu szkodników pierwotnych sosny i świerka.

ABC    D E F

Rysunek 4.6

Rozwój oczu imaginalnych u diapauzuiących larw borecznika sosnowca (z Mińskiego i Tropina. 1965 < A -eonymla, B - pronimfa (w pobliżu przyoczek bocznych pojawia się ciemny wyslep. przyoczka lasmeiąi C F pronimfa (widoczny rozwój oczu imaginalnych, rozwój jasnej plamy w Środku przyoczek bocznych oraz prawienie się plam przyoczek grzbietowych)

B

Rysunek 4.7

Diapauzujące larwy borecznika sosnowca (z Mińskiego i Tropina. 1965): A - eo-nimfa. 8 - pronimfa

Rysunek 4.8 Poczwarki boreczni ka sosnowca po wyjęciu z oprzędu (z Mińskiego i Tnopi-na, 1965): A-samiec. B - samica