IMG49

stosowania. Działania te to walidacja, tworzenie mciadunych archiwalnych, tworzeni metainfonnacji reprezentującej obiekt oraz właściwy dobór struktur danych i formatów plików.

•    ponowna ocena: przekazanie obiektów cyfrowych, które nic przeszły procedur wahda. cyjnych do kolejnych ocen i ewentualnego wyboru.

•    Magazynowanie: przechowywanie danych w bezpiecznych warunkach, odpowiadają, cych przyjętym standardom.

•    Dostęp w celu późniejszego stosowania: zapewnienie dostępu do obiektu zarówno bieżącym, jak i późniejszym użytkownikom (rrmrs). Udostępnienie może nastąpić w formie publicznie dostępnej informacji opublikowanej wraz ze stosowaniem kontroli dostępu i procedur uwierzytelnienia.

•    Transformacja: tworzenie nowego obiektu cyfrowego z istniejącego wcześniej (Higgins 2007, s. 85).

Wyróżnione elementy modelu cyklu życia obiektu cyfrowego świadczą o potrzebie całościowego podejścia do funkcjonou ania cyfrowych publikacji naukowych; nic wystarczy już tylko przygotowanie pliku w jakimś formacie i umieszczenie go na stronie Web. Elementy te. stanowiące scenariusze realizow ane w GBC, bardziej szczegółowo opisałem w kolejnych podrozdziałach tego rozdziału.

4.1. Publikowanie

Jedną z dziedzin, w której zmiany, związane ze stosowaniem nowych technologii informacyjnych są najbardziej widoczne, jest system publikowania naukowego. Jest on częścią systemu komunikacji naukowej, w którym funkcjonuje GBC. Pojawienie się w nim masowych ilości publikacji elektronicznych w różnych formach, szczególnie czasopism elektronicznych, spowodowało zachwianie ustabilizowanych wcześniej relacji pomiędzy uczestnikami komunikacji naukowej: autorami (uczonymi), wydawcami, dostawcami (w tym agregatorami) i bibliotekami naukowymi. Pomimo wątpliwości zgłaszanych przez niektórych autorów [Cisek. Sapa 2007, s. 43). publikowanie stało się tańsze (szczególnie w przypadku zastosowania nowych modeli publikowania) [Fisher 2008], łatwiejsze i szybsze. Dotyczy to szczególnie sposobów publikowania zrywających z wymogami druku. Coraz śmielej wykorzystywane są możliwości medium elektronicznego, dzięki czemu publikacje elektroniczne zyskują cechy nigdy niedostępne w świccie publikacji tradycyjnych. Obecnie autorzy nie potrzebują już pośredników w docieraniu do swoich odbiorców - za publikowanie uznaje się umieszczenie danego obiektu (tekstu, multimediów, danych, programów) u sieci przez kogokolwiek, na przykład twórcę obiektu cyfrowego, chociaż współczesne naukowe publikowanie elektroniczne przybiera coraz bardziej zorganizowane formy (zob. p. 2.6).

Publikowanie elektroniczne z punktu widzenia stosowanych technologii i ich możliwości powinno być traktowane jako nowy rodzaj działalności, a nic część lub przedłużenie publikowania tradycyjnego [Fealher 2003, s. 168], Podstawą publikowania elektronicznego są procesy digitalizacji i cyfryzacji, a więc różne sposoby tworzenia obiektów cyfrowych. Współczesny system publikowania naukowego wciąż charakteryzuje się współistnieniem form drukowanych i elektronicznych. Prawdopodobnie właśnie duży stopień hybrydyzacji powoduje, że z punktu widzenia zastosowania nowych technologii można wyróżnić dwa rodzaje publikacji elektronicznych. Dużą ich część stanowią materiały, dla których kopiuje się wprost rozwiązania stosowane w druku; dla nich wciąż dominującym paradygmatem jest metafora dwuwymiarowej „stronicy". Wydawcy starają się, aby publikacja na ekranie wyglądała dokładnie tak samo, jak na papierze [Nentwich 2003, s. 322]. Cyfryzacja procesu publikowania w środowisku sieciowym pozwala jednak na

zastosowanie nowych reprezentacji informacji, pozwalających na nowe interakcje (Wright 2007, s. 229). Sli|(l pojawiają się glosy, że czasopismu elektroniczne także są formą przejściowi) i należy spodziewać się nowych sposobów komunikowania naukowego, które w pełni (lub przynajmniej pełniej) wykorzystają elektroniczne medium onlinc. Początkowo nowe formy zapewne występować będą obok elektronicznych kopii publikacji tradycyjnych, powodując ich mutowanie w kierunku form typowych wyłącznic dla środowiska elektronicznego, udostępniających funkcje niemożliwe do realizacji w środowisku druku Przykładem mogą być nowe formy publikacji, korzystające z modelu komunikacji sieci społecznej Web 2.0 [Landów 2006, s. 77-80],

Obecnie znaczną większość dokumentów przygotowuje się w środowisku cyfrowym, przy użyciu narzędzi typu edytorów tekstów, programów do przygotowania grafiki, wizualizacji, zarządzania danymi. Na realizację wszystkich procesów związanych ze współczesnym publikowaniem wpływ ma elektronika. Inny sposób ich realizacji jest obecnie nieefektywny ekonomicznie. Nadal jednak znaczna część publikacji przygotowanych w formie cyfrowej, w celu dystrybucji, konwertowana jest na wersję analogową (Gawrysiak 2008a, s. 190.], przez co tracone są korzyści wynikające z rozpowszechniania elektronicznego (takie, jak duży zasięg i szybkość).

Wydaje się, że przyczyną konwersji do druku dużej liczby publikacji naukowych jest nienadążanie zmian społecznych, charakteryzujących się znaczną inercją, za rozwojem technologicznym. Technologie najlepsze z czysto technicznego punktu widzenia często bywają zapomniane na rzecz innych, mniej efektywnych. Na poziom ich rozpowszechnienia składa się kompleks zagadnień społecznych i ekonomicznych [Hinc 2006, s. 27). Gdyby zagadnienia związane z wyborem fonny publikacji były wyłącznic natury technologicznej, wszystkie publikacje od dawna byłyby cyfrowe, gdyż z technologicznego punktu widzenia brak ku temu przeszkód. Jednak technologia jest tylko jednym z wyznaczników najlepszych sposobów produkcji i dystrybucji treści naukowych. Ważne są leź przyzwyczajenia odbiorców, możliwości percepcji, wyznaczone lalami stosowania technologii analogowej i poziom oczekiwania (akceptacji) zmian. Wyraźnie działa tu prawo opóźnienia kulturowego.

Przejście od druku do publikowania elektronicznego powoduje zmiany trojakiego rodzaju: doskonalenie (ulepszanie), zwielokrotnienie (zwiększenie) i transformację (zmianę sposobu postępowania) tego, co udało się osiągnąć wcześniej przy pomocy druku [Trcloar 1999]. Publikowanie elektroniczne:

1.    Doskonali:

*    nawigację w obrębie dokumentów i pomiędzy nimi;

' szybkość publikowania i rozpowszechniania informacji.

2.    Zwielokrotnia:

' strukturę i nowe formy treści (multimedia);

' połączenia pomiędzy dokumentami, ich częściami oraz ich zasobami;

*    objętość publikacji, pozwalając na jej (niemal) dowolny rozmiar;

*    możliwości funkcji wyszukiwawczych;

' dostępność i umożliwia stosowanie nowych modeli dystrybucji.

3.    Transformuje:

*    tekst w hipertekst;

*    stabilność (niezmienność) tekstu w kierunku dokumentu dynamicznego;

*    dokument tradycyjny w dokument interaktywny;

*    publikacje tradycyjne w nowe rodzaje publikacji;

*    sposoby kontroli jakości, w tym recenzowania w szczególności.

Tak jak każde zjawisko o charakterze technologicznym, digitalizacja i cyfryzacja nie funkcjonują w oderwaniu od całego otoczenia technologicznego. Procesy te dotyczą nic tylko transformacji komunikacji od analogowej do cyfrowej, ale także wykorzystania ca-

143