IMG$78 (4)

Dyskusje zaś z uwagi na sposób ich przeprowadzania dzieli się na: dyskusję (przesadnie nadzorowaną i dyskusję uczestniczącą.

W dyskusji przesadnie nadzorowanej nauczyciel — analogicznie, jak ma to miejsce w rozmowie kierowanej — narzuca z reguły jej temat oraz ogranicza swobodne i szczere wypowiedzi uczniów. Sam formułuje problemy i sugeruje ich, rozwiązanie, nie licząc się specjalnie ze stanowiskiem dyskutantów. Dyskusja taka przypomina raczej sondaż opinii w określonej sprawie, niż zamiar rzeczywistego wynegocjowania wspólnego stanowiska.

Zgoła inny przebieg ma dyskusja uczestnicząca. W dyskusji takiej nauczyciel postępuje podobnie, jak podczas rozmowy niekierowanej. Przede wszystkim uznaje prawo każdego uczestnika dyskusji do swobodnego i szczerego wypowiadania własnych opinii i przekonań. Toleruje sądy odmienne od własnych i skłonny jest zmienić swoje zdanie, jeśli okaże się, że nie ma racji. Serdecznie też zachęca uczniów do zgłaszania różnych opinii i ocen oraz przytaczania argumentów przemawiających za i przeciw. Dzieli się z uczniami również własnym punktem widzenia, ale z reguły zabiera głos po wypowiedziach uczniów.

Dyskusja uczestnicząca może być również prowadzona z u-działem uczniów społecznie nieprzystosowanych. Przybiera formę dyskusji ogólnej, zespołowej i panelowej. Pierwsza z nich — nazywana również zbiorową lub frontalną — polega na wypowiadaniu się uczniów wobec całej klasy, bez uprzedniego porozumiewania się z poszczególnymi kolegami (koleżankami) lub zespołem uczniowskim. Dyskusja zespołowa natomiast przewiduje najpierw porozumiewanie się w obrębie 4—6-osobowych zespołów, a dopiero w drugiej kolejności na forum całej klasy. Uczniowie na ogół tworzą zespoły według własnych upodobań. Dzięki uczestnictwu w zespołach wszyscy mają możność swobodnego wypowiadania się, łatwiej też jest przełamać im tremę przed zabraniem głosu na forum klasy. Dyskusja panelowa stanowi osobliwy rodzaj porozumiewania się w klasie. Polega na przedyskutowaniu określonego problemu' najpierw z udziałem kilku uczniów (ekspertów) w obecności całej klasy, a w drugiej dopiero kolejności na włączaniu do dyskusji wszystkich uczniów.

Prowadząc rozmowy i dyskusje w klasie, warto pamiętać, ił z pozoru tylko wydają się one łatwą formą porozumiewania się. Narażone są jednak na różnego rodzaju wypaczenia, błędy czy niebezpieczeństwa. W rozmowie z uczniami nieprzystosowanymi społecznie (i nie tylko) często popełniamy takie błędy, jak: sugerowanie. gotowych rozwiązań czy . nadmierne udzielanie rad i wskazówek (dyrygowanie), toczenie sporów i podkreślanie z uporem własnego stanowiska (debatowanie), powoływanie się na autorytet (dogmatyzowanie), wykazywanie tendencji do nadmiernego uogólniania (generalizowanie), pouczanie, upominanie i ocenianie rozmówcy (moralizowanie), wyłączanie się z toku rozmowy w sensie zewnętrznym, jak i wewnętrznym (emigrowanie) itp'.

W inicjowaniu i podejmowaniu dyskusji w klasie przeszkadza niewątpliwie brak zrozumienia i poszanowania przez nauczyciela integralności uczniów jako jednostek nie pozbawionych prawa decydowania o własnych sprawach, a także brak pozytywnej motywacji do uczestnictwa w dyskusji, lęk przed ujawnieniem własnych przekonań, nieśmiałość w publicznym zabieraniu głosu, uporczywi trwanie przy własnym stanowisku, monopolizowanie dyskusji przez niektórych uczniów.

Inicjując i prowadząc rozmowy i dyskusje, zwłaszcza na lekcjach i przerwach międzylekcyjnych, nauczyciel powinien stale mieć na uwadze fakt, iż są one nie tylko głównymi formami porozumiewania się z uczniami, lecz również integralną częścią procesu nauczania i wychowania. Eliminowanie idh z pracy dydaktyczno-wychowawczej byłoby więc równoznaczne z przekreśleniem szans wielostronnego rozwoju uczniów i tym samym bardziej lub mniej ukrytym źródłem pojawiających się w klasie oznak nieprzystosowania społecznego.

Omówione w niniejszym rozdziale warunki zapobiegania trudnościom wychowawczym i ich przezwyciężania u uczniów sygnalizują zaledwie kilka z nich. Niewątpliwie jednym z istotnych warunków jest również współpraca nauczycieli z rodzicami uczniów społecznie nieprzystosowanych (por. Łobodti M., 1985), jak również zasięganie opinii nauczycieli u pedagoga szkolnego lub kierowanie ucznia (wraz z rodzicami) do poradni wychowawczo--zawodowej. Warunkiem takim jest także w miarę pełne i obiek-

109