IMG724 (2)

WSTĘP

Niniejsza publikacja poświęcona architekturze ziem polskich w wieku XVII jest drugim już przekazywanym w ręce czytelników tomem wielkiej syntezy Dziejów sztuki polskiej, opracowywanej przez Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk (tom pierwszy pt. Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII w., pióra Aleksandra Gieysztora, Michała Walickiego i Jana Zachwatowicza, ukazał się w 1971 r.). Luka pomiędzy tomem obecnym, zaszeregowanym jako pierwsza część tomu czwartego, a tomem pierwszym będzie w przyszłości wypełniona przez dwa kolejne tomy syntezy dziejów polskiej sztuki, najbliższą zaś kontynuację znajdzie niniejsza książka w części drugiej tomu czwartego, poświęconej polskiemu malarstwu, rzeźbie i rzemiosłu artystycznemu w tymże samym wieku XVII.

W założeniach ogólnych tom odpowiada ustaleniom I Ogólnopolskiej Konferencji w Sprawie Badań nad Sztuką sformułowanym w 1950 r. w Krakowie dla całej serii, pomyślanej wówczas jako cykl szeroko zakrojonych syntez-monografii okresów historycznych sztuki w możliwie wyczerpującym ujęciu. Podporządkowanie się owym założeniom ogólnym, uściślonym dla tomu czwartego przez Komitet Redakcyjny w 1964 r., dotyczy zwłaszcza ujmowania zjawisk artystycznych na tle i w konfrontacji z całokształtem procesów dziejowych (co zawarte jest w samym tytule głównym — Dzieje...). A także utrzymania podziałów serii i, choćby ramowej, klasyfikacji stylowej, co okazało się zresztą bodaj czy nie jednym z trudniejszych problemów i ulec musiało pewnej nowelizacji.

Jest oczywiste, że wstępne konstatacje w przedmiocie samej formuły syntezy sztuki polskiej, od badawczo uchwytnych jej początków po dzień dzisiejszy, z perspektywy lat je dzielących od chwili obecnej, poddane zostały naturalnym korekturom: zarówno z punktu widzenia rozwoju metodologicznego dyscyplin humanistycznych, jak i merytorycznego, tj. wzbogacającej się stale bazy materiałowej. I tak np. coraz bardziej wydają się dezaktualizować mechanicznie przenoszone z ogólnej periodyzacji dziejów, uprzednio stosowane cezury dla kolejnych etapów formacji artystycznych. Obecnemu ich widzeniu bardziej odpowiadałoby bowiem np. „wypreparowanie” zjawisk manieryzmu zarówno od renesansu, jak i baroku, co powinno znaleźć odzwierciedlenie we „wstawieniu” pomiędzy zaplanowane od dawna synte2y renesansu i baroku osobnego jeszcze tomu.

Architektura polska XVII wieku, będąc w zasadzie kontynuacją założeń metodologicznych zrealizowanych w otwierającym serię tomie pierwszym, pod wieloma względami od niego odbiega. Wynika to z trzech podstawowych różnic, jakimi w tym wypadku są: opracowanie nie zbiorowe, a jed-noautorskie, skoncentrowanie się na jednym gatunku artystycznym (architektura) oraz specyfika materiału zabytkowego nowożytnego, wielokrotnie przerastającego ilościowo materiał objęty tomem pierwszym.

Dla wieku XVII znacznie słabiej opracowana jest strona historyczno-źródłowa i literatura przed-