IMGF91 (2)

kaic ustawiać <fnala, w kald>^rm z nich wbrew pozorom czyni co innego. Oba poematy różnią się więc między sobą treścią. Gdyby nic innego na to nic wpł>Tięśo, zdziałałaby to już różnica rymów.

Oddalenia znaczeniowe rymów wywarły i£l^t>olcl wpływ na poezję i nic tylko nm poezję, na myśl ludzką ^w °ft61e. Wici lei dystans znaczeniowy, jaki dzielił nowe rymy, trzeba było w u tworze poetycki nr* pokonać, trzeba K>y io między odległymi pojęciami znaleźć związek, trzeba je było w utworze zjednoczyć. Zmieniały się ruchy wyobraźni, odległe kawały rzeczywistości łączyły się- ze sobą, odbywały się nieznane dotąd przemieszczenia, przenoszenia, przeskoki a przeloty. Figury poetyckie, metafory, porównania, musiały przystosować się do nowych funkcyj-

Jak wszędzie, tak i tu, odbywa się wzajemne oddziaływanie różnych dzie-twórczości na siebie. Ruchom wyobraźni poetyckiej, łączącej odlegle płaty rzeczywistości, sprzyja rozszerzanie się kręgów ludzkiego działania, rozwój komunikacji, rozpięcie widnokręgów myśli. Lec* ze swej strony poezja, w której odległość między jednoczonymi ułamkami świata powiększała się wplyw-ała na myśli człowieka.    czynnościach myślowych, jakich

wymagał nowy rym, świat wyglądał inaczej.

Asonans, stosowany w naszych czasach, rozpinający odległości

znaczeniowe szerzej niż rymy, mógłby zaznaczyć się podobnymi wpływami, gdyby oie był uważany jedynie za. pomoc w nagłych wypadkach. Niestety z odrębnej jego natury poeci nasi nie wyprowadzili żadnej nowej myśli. Jeden tylko Bruno Jasieński stanowi tu wyjątek. Asonans spełnia u mego często inną rolę niż rym, korzysta z tego właśnie, te stosunek słów asonansowanych jest znaczeniowo i brzmieniowo inny niż stosunek słów rymowanych. Znaczeniowo słowa aso-nansowane u Jasieńskiego często tak odlegle, żc stanowi4 dysonans; brzmie-niowo zaś ważne są w nich nic tylko podobieństwa, ale i niepodobieństwa, m więc też dysonansy. Taki asonans jest już właściwie w ogóle dysonansem. Używa go Jasieński w chwilach, kiedy odpowiednio przygotowanym tokiem chce zgrzyt poetycki wcrsyfikacyjmc wzmocnić i zgrzytem tym dziat-|_a<f _w rozległych audytoriach, działać na masy. I działa i porywa. O asonansie można powiedzieć, żc jest celowo demagogiczny. l*ccz uwaga!

Poza rolą społeczną w określeniu cym mieści się jeszcze rola literacka, bo przyznaje ono temu poecie, żc umiał dać asonansowi funkcję literacką, ie z odrębności jego umiał wydobyć nowe dekcy, efekty treściowe.

Asonansy spółgłoskowe, stosowane rozlegle przeze mnie, nie pozostają bez wpływu na treść utworów, lecz nie moją jest rzeczą wpływy te ukazywać.

Po igraszkach sztuka

Podobnie jak na drodze szlachetniejącej kultury brzmienia rymów subtelniały dzięki ich oddalaniom, a znaczenia rymów również oddalane, podnosiły wyobraźnię i myśl na poziom szerszych lotów, podobnie igraszkowość, jaką zawierał pierwotny rym, ustępowała coraz bardziej miejsca radościom wyższego rzędu. Specyficzność, jaką sztuce poetyckiej dał rym, i niezwykłość, jaką posiadał jako czyn umysłu, nabierały coraz większej ważności. Z tego, co pierwotnie było uśmiechem, wyłaniały się zarysy głębszego piękna. Żart urodził wyższą ideę artystyczną. Po igraszkach pojawiła się sztuka.

Sprawiła to regularność rymu, pcriodyczność jego występowania. Już w owej długiej, stulecia trwającej epoce, w której rym występował regularnie tylko dlatego, że pozostawał w zależności od rytmu i jego regularne periody kończył, już wówczas spełniał ubocznie rolę, która sięgała głębiej w dało utworu poetyckiego. Mimo woli, jedynie na skutek swej rytmicznej służebno id, przedzielał zdania zgodnie z ich podziałami treściowymi, a równocześnie regularnością swą nadawał wierszom niewzruszone następstwo.

Tzw. wiersz wolny, produkt duszy XIX stulecia, zniósł regularność rymu. Było to zrealizowanie jednej z wielu wolności, o które walczyły lub które utrwalały owe czasy. Wolności społeczne, wolności narodowe, wolnośd gospodarcze, wolności prawno-polityczne, wolnośd obyczajowe — oto dominujące ideały tej epoki. Niewolnicy marzący o wyzwoleniu i wolni zmierzający do utrzymania swej wolności — oto sytuacja. Wiersz wolny to było realizowanie wolności w poezji.

Wiek XX, którego właściwe rysy poczęła dopiero wojna, urzeczywistnił

73