IMGT43

prześladowanych, beneficjentów systemu - pokrzywdzonych, włączonych w system - wyłączonych (Iub/i zmarginalizowanych).

Omawiając lata 1947-1961 pominę kontekst historyczny, dotyczący przejmowania władzy, likwidacji struktur państwa podziemnego i polskiego zbrojnego podziemia, problemy likwidacji i marginalizacji pewnych grup społecznych, likwidacji opozycji partyjnej i parlamentarnej, problemy tworzenia struktur nowej władzy, ideologiczny i polityczny sens procesu sowietyzacji strukturalnej i ofensywy ideologicznej. Te zdarzenia i procesy stanowią już treść podręczników historii. Mocno jednak chcę podkreślić, że „ofensywa ideologiczna”, w ramach której dokonały się zasadnicze zmiany w systemie oświaty, dotyczyła całej kultury, w tym także nauki. Można by ją nazwać polityką kulturalną państwa ideokreacyjnego.

Do roku 1961 zmiany w systemie oświaty (oprócz szkolnictwa wyższego) zachodzą w sposób „bezustawowy”, na mocy dekretów, instrukcji, zarządzeń instancji partyjnych, Ministerstwa Oświaty i tzw. „prawa powielaczowego”. Rolę „wytycznych” dla szkół pełniły też przemówienia kolejnych ministrów, inaugurujące rok szkolny. Oto kilka przykładów: rok 1947

„Nie ma i nie będzie miejsca w naszej szkole dla wrogów demokratycznego państwa. Wykorzenimy ze szkoły to wszystko, co jest w niej jeszcze niezgodnego z interesami ludowego państwa”, rok 1949

.Musicie Polskę Ludową kochać jak skarb największy. Z całego serca niena-widzić musicie wrogów naszej nowej Polski Ludowej. Musicie być szczerymi przyjaciółmi Związku Radzieckiego”, rok 1951

„W pracy nieocenioną pomoc okazuje nam przodująca teoria i praktyka szkolnictwa radzieckiego”, rok 1953

„Głównym zadaniem pozostaje podniesienie pracy wychowawczej tak, by w pełni wykonać postawione przez tow. Bolesława Bieruta zadani&$|jg^howania nowego człowieka socjalistycznego”.

Przywołane fragmenty przemówień kolejnych ministrów inaugurujących pracę szkół w omawianym okresie są syntetycznym wskaźnikiem tego, co było treścią ofensywy ideologicznej. Ujmując zaś rzecz faktograficznie, trzeba powiedzieć, że do przeprowadzenia „ofensywy ideologicznej” została powołana przez KC PPR (Komitet Centralny Polskiej Partii Robotniczej) Komisja Kulturalno-Oświatowa (w lutym 1947 roku).

Pakt koncentracji władzy na efektywnym i sprawnym przeprowadzeniu ofensywy ideologicznej natychmiast po przejęciu władzy znajduje uzasadnienie w; tym, że ekspansja sowieckiego komunizmu nie ograniczała się tylko do imperialnego podboju ziem i podporządkowania sobie zdobytego terytorium, ale chodziło przede wszystkim o narzucenie i ekspansję ideologicznej utopii nazwanej komunizmem, a ta z kolei wymagała podjęcia działań na rzecz zmiany mentalności społecznej po-

przez ukształtowanie NOWEGO CZŁOWIEKA, który to dzieło wykonałby. Aby zapewnić skuteczność działania na terytorium, które w wyniku paktów międzynarodowych znalazło się w strefie wpływów sowieckich, doszło do spotkania 9 partii komunistycznych w Szklarskiej Porębie, we wrześniu 1947 roku. W celu koordynacji i udzielania sobie wzajemnej pomocy w realizacji polityki obowiązującej w państwach „obozu socjalistycznego” powołano Biuro Informacyjne (Kominform) i przyjęto następujące wspólne cele:

1)    „wchłonięcie” partii socjalistycznych przez partię komunistyczną i zbudowanie systemu monopartyjnego (w Polsce taką partią stało się PZPR po Zjeździe Zjednoczeniowym PPR i PPS w grudniu 1948 roku),

2)    centralizacja zarządzania gospodarką w celu przeprowadzenia industrializacji dla potrzeb całego obozu, głównie potrzeb militarnych (w 1949 powstała RWPG),

3)    kolektywizacja wsi (w Polsce nie była ona pełna),

4)    osłabienie (najlepiej likwidacja) tzw. „sfery publicznej”, wolnych działań obywatelskich, np. instytucji i organizacji religijnych.

Te działania związane były z procesem sowietyzacji strukturalnej, której celem było zbudowanie systemu władzy, umożliwiającego skuteczne przeprowadzenie „ofensywy ideologicznej”, zmierzającej do zmiany świadomości społecznej (wedle języka ideologii marksistowskiej — „nadbudowy”) poprzez WYCHOWANIE NOWEGO CZŁOWIEKA. Słuszniej byłoby ten proces nazwać indoktrynacją niż wychowaniem. Nazwano to jednak „wychowaniem” i z tego między innymi powodu mamy do czynienia ze zjawiskiem „nowomowy” i trudnym do przezwyciężenia zamętem terminologicznym w myśleniu o edukacji, uniemożliwiającym skuteczne porozumiewanie się ludzi w tej kwestii.

Powracając do problemu ofensywy ideologicznej, to należy zaznaczyć, że miała ona swój wymiar negatywny i wymiar pozytywny. W wymiarze negatywnym obejmowała działania wymierzone przeciwko komuś lub czemuś, natomiast jej wymiar pozytywny miał charakter dydaktyzujący, miał „uwieść" ludzi i skłonić do opowiedzenia się za kimś lub za czymś. Najważniejsze kierunki działań w wymiarze negatywnym były skierowane przeciwko:

1)    Kościołowi

W ramach tego typu działań mieści się: wydanie i realizowanie instrukcji o laicyzowaniu „szerokich mas ludowych”, przejęcie szkół zakonnych, odebranie Kościołowi organizacji charytatywnej „Caritas”, likwidacja lekcji religii w szkołach, usunięcie symboli religijnych ze szkół, wydzielenie w organizacji kombatanckiej ZBOWiD koła księży grupującego tzw. „księży patriotów”, aresztowanie Księdza Kardynała Stefana Wyszyńskiego i inne.

2)    kulturze i nauce zaetykietowanej mianem „burżuazyjnej”

Przykładem działań negatywnych w obszarze kultury i nauki są: powołanie Specjalnej Komisji Dyscyplinarnej (w uniwersytetach i gimnazjach) w celu przeprowadzenia weryfikacji politycznej w środowisku nauczycieli, zlikwidowanie Naukowego Towarzystwa Pedagogicznego i Polskiej Akademii Umiejętności oraz innych organizacji i stowarzyszeń, przyjęcie i zrealizowanie planu „N” przygotowa-

I