Kompendium Wiedzy geografii65

Sarajewo \

Sarajewo \

JUGOSŁAWIA

■ł BOŚNIA \\ HERCEGOWINA

/ CZARNOGÓRA Dubrownik'^ V Podgooca/}^

BUŁGARIA

MORZE

MACEDONIA

Saloniki

ADRIATYCKIE

WŁOCHY

100 km

MORZE

JOŃSKIE

HORZE

EGEJSKIE

Obszary zasiedlone przez Albańczyków (opracowanie M. Baczwarowa) Obszary: 1 - zwartego zasiedlenia Albańczyków, 2 - mieszane z etnicznymi Grekami

państw europejskich i pojawienia się państw narodowych. Po I i II wojnie światowej ruchy nacjonalistyczne są głównym czynnikiem „politycznego przebudzenia" Trzeciego Świata. Przybierają one formę:

—    nacjonalizmu państwowego — utrwalającego władzę państwa narodowego,

—    nacjonalistycznych mitów i ikonograficznych sztamp — wykorzystywanych w polityce wewnętrznej i zewnętrznej w celu stworzenia .jedności nacjonalistycznej”,

—    nawoływania do „obrony narodowych interesów”,

—    nacjonalizmu mniejszości — roszczeń przygranicznych etnosów, żądających oddzielenia i przyłączenia do ich państwa etnicznego,

—    nacjonalizmu antykolonialncgo — kiedy ludność kolonii odrzuca ucisk kolonialny i uzależnienie od metropolii,

—    nacjonalizmu gospodarczego — dążenia do uzyskania lub utrzymania kontroli nad zasobami naturalnymi i formowanie polityki gospodarczej poprzez odwoływanie się do kategorii potrzeb narodowych.

Oczekiwania, że globalizacja i modernizacja doprowadzą do osłabienia nacjonalizmu, nie sprawdziły się. Nawet wysoko rozwinięte i demokratyczne kraje mogą stać się areną konfliktów nacjonalistycznych. Byłe komunistyczne kraje o strukturze federacyjnej (ZSRR, Jugosławia i Czechosłowacja) rozpadły się w dużym stopniu pod wpływem wewnętrznych konfliktów nacjonalistycznych.

Nacjonalizm etniczny przejawia się głównie:

—    w podkreśleniu roli „znaczników narodowych" — języka, religii, wspólnej przeszłości etnosu, wspólnego pochodzenia, które prowadzą do określenia ctniczno-tcrytonalnej tożsamości wspólnoty, poszukującej bezpieczeństwa w warunkach ucisku politycznego i ekonomicznego ze strony innych etnosów;

—    w problemach etnicznych wpisujących się w procesy rozwoju, przy czym jedne obszary (i nacje) uzyskują pierwszeństwo przed innymi (model centrum-peryferie), co wpływa na podział pracy i uprzywilejowanie pozycji wybranych etnosów, a to z kolei doprowadza do odpowiedniej etniczno--nacjonalistyczncj mobilizacji innych, peryferyjnych grup;

—    w przewodniej roli inteligencji etnicznej w „odkrywaniu” i upolitycznianiu narodu oraz w akcentowaniu jego problemów i dążeń.

Na tej podstawie można wyróżnić dwa rodzaje nacjonalizmu:

1.    Nacjonalizm agresywny, dążący do podporządkowania słabszych narodów i państw. Ten rodzaj nacjonalizmu, który w zasadzie jest szowinizmem, w ocenach społeczeństw demokratycznych ma konotację negatywną.

2.    Nacjonalizm uzależnionych, uciskanych narodów pozbawionych wolności życia politycznego lub odczuwających.