Kompendium Wiedzy geografii86

nictwem Wszechświatowego Patriarchy z siedziby w Istanbulc (Konstantynopolu). Islam nic ma jednego centrum dyspozycyjnego. choć kraj, w który m znajduje się znaczna część świętych miejsc mahometańskich, Arabia Saudyjska, ma znaczący wpływ na cały świat muzułmański — głównie z uwagi na fakt. że pielgrzymka do Mekki stanowi jeden z najważniejszych obowiązków muzułmanina.

Chrześcijaństwo ma największy zasięg terytorialny, obejmuje bowiem cały kontynent północnoamerykański. Amerykę Południową (z niewielkimi wyjątkami). Europę, Australię, kraje afrykańskie na południc od równika oraz Rosję i byłe republiki ZSRR, gdzie przeplata się z islamem, który ma swoich wyznawców głównie w Azji Mniejszej i Środkowej, na Półwyspie Arabskim, w Krajach Zatoki Perskiej, w Afryce — na północ od równika — oraz w Indonezji, Pakistanie. Bangladeszu i Malezji.

Hinduizm jest wyraźnie skoncentrowany w Indii, na indonezyjskiej wyspie Bali, częściowo na Sri Lance, w Nepalu i Bangladeszu, natomiast buddyzm — na Półwyspie Indochiń-skim. Sri Lance, w Tybecie, Mongolii i w Bhutanie; licznych wyznawców ma też w Nepalu. Chinach. Japonii, a także w Buriacji, należącej do Federacji Rosyjskiej.

Judaizm wyznawany jest w Izraelu oraz przez liczną diasporę żydowską na całym święcie.

Centra wielkich religii i tzw. święte miejsca odwiedzane są przez miliony wiernych i turystów, których przyciąga ich dziedzictwo kullurowo-historycznc i funkcje religijne (np. Watykan, Jerozolima, Fatima w Portugalii, Częstochowa. Mekka, Medyna. Waranasi).

Religie związane są z mitami, legendami o żywotach świętych, z miejscami uznanymi za święte. Niektóre obiekty oraz miejsca kultu i pielgrzymek wierni poczytują za tylko swoje i nie chcą dzielić się nimi z. wyznawcami innych religii. Prowadzi to niekiedy do konfliktów — np. w Jerozolimie, która jest „świętym miastem’' trzech religii: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu.

W zależności od liczby obiektów wierzeń i czci rcligic Monoteizm dzielą się na monoteistyczne — uznające jednego Boga — Politeizm oraz pnliteistyczne, w których kultem otacza się kilka bóstw.

Trzeba przy tym zauważyć, że bóstwa tc często uważane są jedynie za aspekty jednego Boga (np. w hinduizmie).

Trzy główne rcligic monoteistyczne to (w kolejności ich powstawania): judaizm, chrześcijaństwo oraz islam. Wielką religią politeistyczną jest hinduizm, praktykowany głównie w Indii. Cechą charakterystyczną hinduizmu jest czczenie wielu bóstw, wśród których głównymi są: Wisznu (ten. który' zachowuje i odnawia). Śiwa (ten. który’ niweczy i przywraca) oraz mniej obecnie czczony Brahma (stwórca).

Specjalne miejsce zajmuje buddyzm, istniejący obecnie w wielu odmianach — od klasycznej therawady na Sri Lance po tybetański lamaizm czy chińsko-japoński zen. Są to raczej nauki filozoficzno-elyeznc niż religie pojmowane w tradycyjnym rozumieniu. Wymagają one określonej postawy, wartości moralnych, ascetyzmu i są podporządkowane dążeniom do osiągnięcia wyzwolenia od cierpień niesionych przez ziemską egzystencję. W Chinach wciąż jeszcze występują stare kulty związane z czcią przodków. Żywa jest tam nadal tradycja konfucjańska oraz taoizm w rozmaitych postaciach. W Japonii występuje nadal stara, lokalna forma kultu przodków', shin-tóizm.

Kulty

animistyczne

Około 2% ludności świata uznaje kulty animistyczne — zwdązane z czczeniem natury (żywej lub martw-cj), duchów-ojców (przodków), totemów- i innych. Kulty te odgryw-ają znacząca rolę w Afryce, wśród tubylczej ludności Ameryki, Australii i Polinezji.

Głów-nymi religiami z punktu widzenia rozpowszechnienia i liczby wyznawców są: chrześcijaństwo, islam, hinduizm i buddyzm w różnych formach i odłamach.

Chrześcijaństwo jest religią około 30% ludności świata. W ciągu wieków XI-XVI trwał proces jego podziału na: katolicyzm, prawosławie i protestantyzm. Protestantyzm jest zjawiskiem obejmującym bardzo wiele Kościołów. Stosunki pomiędzy tymi trzema głównymi odmianami chrześcijaństwa nacechow-ane są długotrwałymi sporami dogmatycznymi, a także różnicami wynikającymi zc sprzeczności interesów- geopolitycznych i ekonomicznych obszarów zdominowanych przez odpowiednie Kościoły chrześcijańskie. Katolicy stanowią większość w Europie Południowej i Ameryce Łacińskiej,

157