konspekt (15)

Filozofia Bacona zawiera również ^eorię budowania wiedzyfjśą to tzw. „łowy pana”. Poznanie zaczyna się od percepcji zmysłowej i dzięki indukcji wiedzie do percepcji umysłowych, którymi są prawdziwe pojęcia i naczelne zasady. Zmysły, co prawda, niekiedy zawodzą ale też zmysły wykrywają swe błędy. Informacje empiryczne nie mogą ograniczać się do biernej obserwacji; niezbędny jest^ eksperyment pozwalający ustalić fakty niewidoczne „gołym okiem”. W szczególności, w zgodzie z tradycją Arystotelesowską (którą skądinąd bardzo ostro krytykował i odrzucał), poznanie pojmował jako odkrywanie formy rzeczy. Poszukiwane formy nie są idealnymi wzorcami rzeczy, lecz raczej wewnętrznymi elementami konstytutywnymi. Dlatego informacje empiryczne muszą zostać następnie uogólnione, do tego zaś służy indukcja. Bacon zdawał sobie sprawę z tego, że indukcja nie może być prostym zestawieniem faktów, lecz że musi wykrywać stałe cechy oraz zależności. Ponieważ znał niedoskonałości indukcji enumeracyjnej próbował im zapobiec wprowadzając nowy rodzajiindukcji: eliminacyjną.

Wadą indukcji enumeracyjnej niezupełnej jest zawodność wnioskowania o całym zbiorze na podstawie znajomości części przypadków. Dążąc do uniknięcia tego mankamentu Bacon sformułował dosyć zawiły model indukcji eliminacyjnej, który w uproszczeniu polega na wykonaniu trzech „tabel badań”. „Tabela potwierdzeń” obejmuje przypadki obecności badanego zjawiska, „tabela zaprzeczeń” przypadki podobne, w których jednak zjawisko nie wystąpiło. W końcu „tabela porównań” obejmuje przykłady różnych stopni obecności i nieobecności.

Ideę indukcji eliminacyjnej łatwiej jest zrozumieć na przykładzie następującego schematu:

■    formułujemy alternatywę wszystkich możliwych rozwiązań rozpatrywanego zagadnienia (poza jawnie fałszywymi),

■    dążymy do wyeliminowania wszystkich członów poprzez empiryczną falsyfikację,

■    nie wyeliminowany człon alternatywy przyjmujemy jako prawdziwy.

Przedstawiony schemat rozumowania jest logicznie bezbłędny, jednakże u jego podstaw tkwią milcząco przyjęte wątpliwe założenia. Nigdy nie mamy pewności, czy spełniliśmy pierwszy krok postępowania, czy tylko jeden człon alternatywy jest prawdziwy i czy w ogóle istnieje forma, czyli własność decydująca o istocie rzeczy. Trzeba bowiem pamiętać, że przy pomocy indukcji eliminacyjnej Bacon poszukiwał formy rzeczy. Tym niemniej należy docenić heurystyczną płodność indukcji eliminacyjnej, pozwalającą naukom empirycznym wykorzystywać tę metodę do wykrywania zależności przyczynowo - skutkowych oraz do prognozowania zdarzeń.

Stanowisko Bacona w kwestii źródeł wiedzy określa się jako umiarkowany empiryzm metodologiczny. Sam porównywał je do pracy pszczoły: „Empiryści, podobnie jak mrówki, zbierają tylko i używają. Racjonaliści na wzór pająków sami z siebie snują wątek. Natomiast pszczoła postępuje w sposób pośredni: zbiera wprawdzie materiał z kwiatów ogrodu i pola, lecz własnymi siłami przerabia go i kształtuje” [Novum Organum, 1955, s. 125-126], Niekiedy kwestionowano filozoficzną doniosłość dorobku Bacona, ale pomimo uzasadnionego krytycyzmu wobec jego metodologii i utopii społecznej należy docenić zasługi w przygotowaniu gruntu pod nowożytną naukę. Zawdzięczamy mu min. propagowanie postawy antydogmatycznej, rozgraniczenia wiedzy i wiary oraz podniesienie problemu rozwoju szkolnictwa. Ograniczenia epoki nie pozwoliły mu dostrzegać zagrożeń płynących ze strony technokratycznej władzy, jak również tego, że szczęście zależy nie tylko od przezwyciężenia materialnych ograniczeń.

Tomasz Hobbes (1588 - 1679). Dzieciństwo początkowo miał ciężkie, ale później dzięki wujowi mógł podjąć naukę, w której wyróżniał się niezwykłą zdolnością i pracowitością. Wykształcenie zdobył w Oxfordzie, gdzie w owym czasie nauczano jeszcze filozofii scholastycznej. Dzięki pracy w charakterze nauczyciela u lorda Devonshire, mógł poświęcić się wiedzy, przy czym najbardziej pasjonowała go filozofia polityczna. Długo przebywał w Paryżu, gdzie poznał Kartezjusza. W czasie podróży do Włoch spotkał Galileusza, którego ideę wyjaśniania zdarzeń fizycznych w

16