ksiadz marek2

4

towskiego, powszechnie bowiem uważano, że właśnie ten okres doprowadził do upadku kraju.

Ważnym wydarzeniem w życiu emigracji było ukazanie się Pamiątek Soplicy H. Rzewuskiego. Książka ta zawierała 25 opowiadań, gawęd szlacheckich opiewających świat sarmacki, jego tradycję i re-ligię. W podobnym duchu utrzymane były (również świeżo wydane) Pamiętniki J. Ch. Paska.

W dziełach tych odnalazł poeta ślady epoki, która już od dawna inspirowała jego twórczość (Horsztyński). Zwłaszcza pasjonowały go problemy Konfederacji barskiej . Tu, na obczyźnie, poznał on źródła dotyczące tamtych, tak ważnych dla Polski wydarzeń. Słowacki uznał, ie losy jego narodu rozstrzygnęły się w Barze, miejscu pierwszego zrywu niepodleglościowega i .pierwszej klęski. Że droga stamtąd wiodła prosto do rozbiorów, ale była zarazem pierwszym etapem drogi krzyżowej — ofiary prowadzącej ostatecznie do zmartwychwstania.

Tej tematyce poświęcił poeta swój poemat dygresyjny Beniowski. Na tle walk konfederackich rozgrywa się też dramat mistyczny Ksiądz Marek.

Na protagonistę utworu obrał Juliusz Słowacki jedną z bardziej znanych indywidualności owych lat, otoczonego legendą kaznodzieję — Księdza Marka. Choć postać tę poeta próbował przedstawić już w Beniowskim, dopiero jednak w omawianym dramacie nadał swemu bohaterowi rysy wyraziste i oryginalne.

W trakcie pisania Księdzu Marka J. Słowacki związał się z Kołem Towiańczyków¹. Wtedy nastąpiła krystalizacja poglądów filozoficznych, społecznych i religijnych poety. W tych latach zaczął powstawać, rozbudowany szerzej w okresie późniejszym, system genezyjski, najlepiej sformułowany poetycki program ontologiczno-epistemologiczny, tzn. programowo wyłożone pojęcia poety dotyczące nauki o bycie, o powstaniu i poznaniu świata.

Ksiądz Marek powstał w wyniku pragnień nawiązania kontaktu z czytelnikami na wspólnej płaszczyźnie budzących się znów widoków na zmartwychwstanie Ojczyzny. Ożywiony tą nadzieją pisarz zwrócił się z jednej strony ku historii pierwszego zrywu niepodległościowego,

z drugiej zaś ku filozofii A. Towiańskiego postulującej m.in. odrodzenie moralne.

Przed szczegółową analizą dramatu wypadnie pokrótce przedstawić dzieje Konfederacji barskiej i systemu filozoficznego Andrzeja Towiańskiego.

, GENEZA POLITYCZNA RUCHU BARSKIEGO BEZKRÓLEWIE

Po śmierci Augusta III (5 października 1763 r.), w okresie bezkrólewia, do walki o władzę w Rzeczypospolitej stanęły dwa przeciwstawne sobie rody: Potockich i Czartoryskich (zwany też „Familią”).

Do obozu Potockich należała większość magnatów i konserwatywnej szlachty. Przywódcami tego stronnictwa byli Karol Radziwiłł i Franciszek Salezy Potocki. Liczyli oni na pomoc Francji i Austrii.

Z „Familią” związani byli przede wszystkim bracia August i Michał Czartoryscy, Stanisław Poniatowski i Andrzej Zamoyski. Główną podporą tego obozu była przychylność Rosji.

7 maja 1764 r. odbył się w Warszawie sejm konwokacyjny. Na życzenie Czartoryskich wojska carskie wkroczyły do Rzeczypospolitej. W tej sytuacji Sejm odbył się w atmosferze wysoce korzystnej dla „Familii”. Obecność wojsk rosyjskich ugruntowała pozycję Czartoryskich. Opozycja próbowała zerwać Sejm. Czartoryscy jednak przeszli nad tym do porządku dziennego i. Sejm obradował nadal pod przewodem marszałka Adama Kazimierza Czartoryskiego.

Już na początku obrad kanclerz Andrzej Zamoyski przedstawił program reform. Chodziło mu przede wszystkim o wzmocnienie władzy królewskiej. Zamoyski proponował m.in. ograniczenie roli liberum veto sugerując, by je zastąpić głosowaniem większością głosów. Poza tym miano stworzyć stałą służbę dyplomatyczną, skodyfi-kować prawa, zreformować sądy. Kanclerz wskazywał na przyczyny upadku miast i stwierdził, że powodem regresu w rolnictwie jest „niewola poddaństwa”. Uzasadniał też konieczność wprowadzenia reformy systemu nauczania. Już z tego pobieżnego opisu wynika, że jak na ówczesne czasy był to program śmiały i w zasadzie nie do zrealizowania w całości. Wystąpiła przeciw niemu konserwatywna

1

Andrzej Towiański wykorzystał atmosferę ożywienia nadziei na odzyskanie niepodległości. Przybył on do Paryża w 1842 roku i rozwinął ożywioną działalność, skupiając wokół siebie liczne grono zwolenników określane mianem Koła Sług Sprawy Bożej.